مركز فرهنگى جهان اسلام و شهر بين الملل و بين المذاهب اسلامى به شمار رود. ۱
3. به گواهى مورخان، بغداد، در نتيجه همان فضاى فكرى بازى كه داشته، اين امكان را يافته كه كانون علوم گوناگون اسلامى شده، خدمت بسيار بزرگى به فرهنگ اسلامى و بشرى نمايد. ۲
4. مذاهب گوناگون اسلامى در بغداد حضور چشمگير و فعال داشته اند و در اين مورد نيز مشكل جدى و عمده اى پيش نيامده با يكديگر هم زيستى داشته اند. ۳
5. علماى مذاهب مختلف از جمله شيعه، در مقياس گسترده اى بدين شهر رو آورده، در آن ساكن شدند و آن را كانون فعاليت هاى علمى خود كردند. اين حضور در قرن سوم هجرى جلوه ويژه اى داشته است. ۴
6. حضور چهار نايب خاص امام زمان عليه السلام در دوره غيبت صغرا، در اين شهر نيز، مى توانسته نشان از اهميت آن داشته باشد. ۵
با توجه به اهميت بالاى بغداد، كلينى حضور خود را در آن جا ضرورى مى ديده و چنان كه قبلاً ملاحظه گرديد، اين حضور گسترده، از چشم رجاليان دور نمانده است؛ گر چه برخى هم مانند خطيب بغدادى، بنا به هر دليلى، از آن يادى نكرده است.
عقل گرايى كلينى در حوزه عقايد
اين تعبيرى بسيار زيباست كه در اسلام، حوزه عقايد، قُرق گاه عقل است؛ ۶ برخلاف مسيحيت كه ورود عقل را به اين قلمرو ممنوع كرده است! مرحوم كلينى نيز
1.همان، ص ۳۴ و بعد؛ نيز عزية الاطرقچى، الحياة الاجتماعية في بغداد، ص ۱۲۱ و بعد، مطبعة جامعة بغداد، چاپ اول، ۱۹۸۲ق.
2.ر.ك: الدكتور جليل كمال الدين، بغداد مركز العلم والثقافة العالمية فى القرون الوسطى، المكتبة العالمية، بغداد، ۱۴۰۴ ق.
3.ر.ك: الدكتور فهمى سعد، العامة فى بغداد، فصل هاى هفتم و هشتم كتاب، دار المنتخب العربى، بيروت، چاپ اول، ۱۴۱۳ ق.
4.ر.ك: پيشين، ص ۳۵۲ و بعد؛ نيز بغداد مركز العلم والثقافة العالمية فى القرون الوسطى.
5.السيد محمد الصدر، تاريخ الغيبه الصغرى، ص ۴۲۲ و ۴۵۸ـ ۴۶۰، مكتبة الامام اميرالمؤمنين عليه السلام ، اصفهان، ۱۴۰۳ق.
6.مطهرى، مرتضى، انسان كامل، ص ۱۵۳، انتشارات صدرا، تهران، چاپ سوم، ۱۳۶۸ ش.
