تاريخ، از پاره اى روايات، نظير «لو علم أبوذر ما فى قلب سلمان لقتله» يا «لكفره»، به خوبى برمى آيد. ۱
سيد على خان مدنى شيرازى، صاحب الدرجات الرفيعة، در اين باره مى نويسد:
اگرچه همه اصحاب در شرافت صحابى پيامبر بودنْ شريك اند؛ ولى از نظر سطح درك و فهم، سابقه در اسلام، درجه ايمان، تقدّم در هجرت، ملازمت كم يا زياد با رسول اللّه ، شركت در جهاد، مقدار نقل روايت از حضرت، ميزان درك محضر شريف ايشان، و ملاقات و ديدار با پيامبر صلى الله عليه و آله ، داراى مراتب و درجات مختلف اند. ۲
و ملّاصدرا نيز در شرح سخن على عليه السلام در تقسيم چهارگانه راويان حديث، ۳ ذيل عبارت حضرت كه فرمود: «ياران رسول خدا صلى الله عليه و آله كه چيزى از او مى پرسيدند، همگى آن را نمى فهميدند، و بعضى از آنان از پيامبر صلى الله عليه و آله مى پرسيدند، ولى فهم جويى نمى كردند، ۴ به اشاره، بر اين نكته تأكيد مى ورزد كه اختلاف سطح فكر و فهم صحابه، خود يكى از علل و عواملى است كه گاهى سبب بروز مشكلات و موجب اشتباهات راويان شده است. ۵ وى در جايى ديگر با صراحت بيشترى در اين باره به اظهار نظر پرداخته، چنين مى گويد:
اختلاف سطح فكر اصحاب، تا آن اندازه بود كه گاهى يك راوى، از آن حضرت، سخنى را شنيده و معنايى غير آنچه مورد نظر رسول خدا بوده، تصوّر كرده است و سپس لفظ را بعينه حفظ نكرده و بلكه عبارات خود را كه
1.اصول كافى، تصحيح و ترجمه: مصطفوى، ج۲، ص ۲۵۳؛ شرح اُصول الكافى، ملّاصالح، ج۷، ص ۲؛ الأمالى، السيد المرتضى، ج۲، ص ۳۹۶ ـ ۳۹۷. وى بحث مفصّل و توجيه لطيفى در شرح اين حديث آورده است. نيز، ر.ك: الوافى، ج۲، ص ۱۴۸؛ مرآة العقول، ج۴، ص ۳۱۵؛ سفينة البحار، ماده «سلم» به نقل از: آشنايى با علوم اسلام، ص ۲۰۵.
2.الدرجات الرفيعة، ص ۱۰۱.
3.نهج البلاغة، تصحيح: صبحى الصالح، ص۳۲۶؛ اصول كافى، تصحيح و ترجمه: كمره اى، ج۱، ص۱۸۴ ـ ۱۸۸؛ بحارالأنوار، ج۲، ص۲۲۹ ۲۳۰؛ الوافى، ج۱، ص۶۳؛ جامع المقال، ص۲۹؛ وصول الأخيار، ص۱۶۶؛ مرآة العقول، ج۱، ص۲۱ ـ ۲۱۵؛ قواعد التحديث، ص ۱۶۸ ـ ۱۶۹.
4.شرح اُصول الكافى، ج۲، ص ۳۴۰.
5.همان، ج۲، ص ۳۴۸.
