الفهرست (شیخ طوسی)

از منابع رجالی است که در آن فهرستی از آثار و نویسندگان شیعه گرد آمده است.

این کتاب، یکی از چهار کتاب اصلی رجال شیعه به حساب می آید که در بردارنده فهرستی از مؤلّفان شیعه، همراه با ذکر اسامی تألیف های آنهاست و در مواردی که مؤلّف کتاب، سندی در مورد این مؤلّفان داشته، آن را متذکر شده است و در بعضی از موارد، توثیق و یا تضعیف هایی را بیان کرده است.

همه مؤلّفانی که در این کتاب معرّفی شده اند، از رجال شیعه امامیه هستند؛ مگر در مواردی که خود ایشان، با تعبیرهایی به آنها اشاره نموده است.

اسامی مؤلّفان، بر اساس حروف الفبا تنظیم شده اند و بر اساس شماره گذاری کتاب بالغ بر ۸۸۸ مورد است و با توجّه به اشتباه هایی که در شماره گذاری کتاب واقع شده است، احتمالاً رقم واقعی ۹۱۲ مورد است.

از خصوصیت های این چاپ آن است که محقّق با توجّه به غلط ها و نواقص الفهرست چاپ کلکته، اقدام به تصحیح اصل کتاب با مراجعه به اصول معتبر از کتاب های رجالی نموده و حاشیه هایی از کتاب های رجالی، حدیثی و تاریخی بر آن نوشته است.

چاپ های دیگر

۱. تصحیح: الویس اسپرنگر التیرولی و مولوی عبد الحق و مولوی غلام قادر، هند، ۳۸۳ ص، ۸۹۲ عنوان. در ذیل این چاپ، کتاب نضد الإیضاح، در شرح کتاب إیضاح الإشتباه، آورده شده است. محقّق تهرانی در الذریعة (ج ۴، ص ۶۶، ش ۲۷۶) این چاپ را با عنوان ترتیب فهرس شیخ الطایفة فهرست نموده و اشاره می نماید شخصی که اقدام بر این چاپ نموده است، در آن تصرّف نموده و به آن، بعضی مطالب رجال النجاشی و رجال ابن داوود را اضافه کرده است.

تصحیح: الویس اسپرنگر التیرولی و مولوی عبد الحق و مولوی غلام قادر، به کوشش محمود رامیار، مشهد: دانشگاه مشهد (کنگره هزاره شیخ طوسی)، ۱۳۵۱ ش، ۵۴۴ ص، اوّل.

با نام: فهرست کتب الشیعة وأصولهم وأسماء المصنّفین وأصحاب الأصول،

۲. تحقیق: سید عبد العزیز طباطبایی، قم: مکتبة المحقّق الطباطبائی، ۱۴۲۰ ق، ۶۷۶ ص، اوّل (شامل ۹۱۲ عنوان).

محقّق در آخر کتاب، فهرست های مفصّل و مختلفی از جمله فهرست اعلام و فهرست کتب موجود در شرح حال مؤلّفان را به همراه نام آنها، با ترتیب حروف الفبا آورده است.

۳. تحقیق: جواد قیومی، قم: مؤسسة نشر الفقاهة، ۱۴۱۷ ق، ۳۸۱ ص، اوّل. با نام الفهرست.

کتاب هایی که بر محور الفهرست تألیف شده اند، عبارت اند از:

ترتیب عنایة اللّه قهپایی (م ق ۱۱).

ترتیب علی بن عبد اللّه اصبعی (م ۱۱۲۷ ق).

کتاب معراج الکمال إلی معرفة الرجال، نوشته سلیمان بحرانی ماحوزی (م ۱۱۲۱ ق)، در شرح این کتاب تألیف شده است.

در تتمه این کتاب، کتاب های رجالی دیگر تألیف شده اند که عبارت اند از:

الفهرست، تألیف: شیخ منتجب الدین.

معالم العلماء، تألیف: ابن شهر آشوب سَرَوی.

در تلخیص این کتاب، نجم الدین هذلی حلّی (م ۶۷۶ ق)، کتاب تلخیص الفهرست را تألیف کرده است.