مطرح مى كردند، نبايستى از چشم و ذهن كلينى دور مانده باشد. پيش از كلينى كما اين كه استرن در تحقيق ماندگارش درباره ظهور اسماعيليه نشان داده است، دعوت اسماعيلى در شهر رى و در كلين نهضتى جديد را به راه انداخته بود. شرح اين مطالب را در رساله دانشگاهى خود درباره شيخ كلينى براى مدرسه عالى سوربون نوشته ام. اينجا فقط يك نكته را پيرامون اين كتاب كلينى ارائه مى دهم:
كتاب كلينى در زمان خودش و اندكى بعد از وى از شهرت زيادى برخوردار بوده، به طورى كه مسعودى در التنبيه والاشراف از آن در كنار چند ردّيه ديگر بر قرامطه نام برده است. مى دانيم كه كتاب التنبيه والاشراف در سال 345ق نوشته شده است؛ ۱ يعنى تنها 16 سال پس از درگذشت كلينى در 329ق. عبارت مسعودى چنين است:
1. التنبيه والاشراف از المسعودى ص 343:
وردّ عليهم آخرون مثل قدامة بن يزيد النعمانى، وابن عبدك الجرجانى ۲ وابى الحسن ابن زكريا الجرجانى، وابى عبد اللّه محمد بن على بن رزام الطائى الكوفى، وأبى جعفر الكلابى الرازى وغيرهم، فكل يصف من مذاهبهم ما لا يحكيه الآخر مع إنكار هذه الطائفة حكاية من ذكرنا وتركهم الاعتراف بها، ونحن فلم نقصد فى كتابنا هذا حكاية مذاهبهم ولا الرد عليهم.
در اين عبارت الكلينى به الكلابى تحريف شده است و به هر حال مقصود از او ابوجعفر الكلينى الرازى است.
از شمارى از همين رديه ها در كتاب ابو الحسين هارونى مؤيد باللّه زيدى، معاصر شيخ مفيد كه پيشتر امامى مذهب بوده، نام برده شده اما در اين كتاب نامى از كتاب كلينى نيامده است. ابوالحسين از اين رديه ها در آغاز كتاب اثباة نبوة النبى خود به مناسبت ذكر اسماعيليان و قرمطيان نام مى برد. عبارت او چنين است:
1.نك: التنبيه والاشراف، ص ۳۴۴.
2.براى ابن عبدك، معتزلى ظاهرا با تمايلات زيدى و رديه او نك: مقاله من ذيل مدخل ابن عبدك در دائرة المعارف بزرگ اسلامى.
