عنه بعضه قراءةً و بعضه اجازةً». ۱ به همين ترتيب شيخ طوسى در مشيخه هايى كه بر تهذيب و استبصار نوشته است در يكى از سندهاى خود متذكر مى شود كه: «من روايات كافى را به توسط احمد بن عبدون معروف به ابن حاشر، از شاگردان كلينى يعنى احمد بن ابى رافع و ابوالحسين عبدالكريم بن عبداللّه بن نصر بزاز، روايت مى كنم و آنان به سال 327 هجرى در بغداد، باب كوفه، درب سلسله (بازار زنجير) موفق شدند همه آثار و احاديث كلينى را سماعا و اجازةً از وى دريافت نمايند». ۲ و بالاخره محمد بن ابراهيم نعمانى كه به قولى كاتب كلينى بوده است قسمتى از كتاب كافى را با سماع و قرائت و قسمتى ديگر را با مناوله و اجازه، روايت مى نمايد. و لذا در كتاب غيبت خود ـ كه فصلى از كتاب حجت كافى را در بردارد ـ هفده نوبت «اخبرنا محمد بن يعقوب» مى گويد و سى نوبت: «حدّثنا محمد بن يعقوب ۳ » و اين خود معرف تفاوت نحوه تحمل حديث مى باشد. اما به همان ميزان كه كتاب كلينى در حيات مؤلف آن ناشناخته و غريب مى نمود، اين كتاب پس از وفات مصنف دانشمند آن، به تدريج موقعيت ارزنده اى در جوامع علمى پيدا كرد و به سرعت مورد استنساخ و مقابله قرار گرفت و در طول زمان از سوى دانشمندان شروح متعددى بر آن نوشته گرديد ۴ و به طورى كه در اجازات علماى شيعه به يكديگر آمده است، اين جامع مذهبى در هر عصر و زمان به عنوان يك مرجع علمى، در حوزه ها محل مراجعه قرار گرفت به گونه اى كه مى توان قائل به تواتر تاريخى كتاب از عصر مؤلف تاكنون گرديد ۵ .
1.زرارى، ابوغالب، رساله معروف، ص ۱۷۷.
2.شيخ طوسى، تهذيب الاحكام، ج ۱۰ ص ۲۹ (مشيخه)، استبصار ج ۴ ص ۳۰۲.
3.بهبودى، محمد باقر، كيهان فرهنگى، سال سوم شماره ۱۱.
4.بنگريد به زندگى نامه كلينى، الكافى ج ۱ ص ۳۰ كه در آن از ۱۲ شرح و ۲۱ حاشيه و تعليق بر كتاب كافى نام برده شده است.
5.از همين جا مى توان نتيجه گرفت تشكيك بعضى از نويسندگان در مورد صحت انتساب پاره اى از قسمت هاى كتاب كافى به كلينى پايه و وجهى ندارد. به عنوان مثال محمد ابوزهره در كتاب «الامام الصادق» با استفاده از گفتار برخى از بزرگان، عدم صحت انتساب «روضه كافى» را به كلينى به عنوان يك نظر، نقل كرده است در صورتى كه اولاً مقايسه اسناد روايات «روضه» با بخش هاى اصول و فروع كاملاً از وحدت سبك اجزاى كتاب كافى و اشتراك مشايخ كلينى پرده برمى دارد. ثانيا نجاشى و شيخ طوسى كه هر كدام با يك يا دو واسطه كتاب كافى را از مؤلف آن روايت كرده اند، در ترجمه اين دانشمند همه جا از روضه كافى به عنوان يكى از قسمت هاى كافى ياد كرده اند در اين مورد بنگريد به رجال نجاشى، به رقم ۱۰۲۶، شيخ طوسى، فهرست، به رقم ۵۹۱.
