عبداللّه بن اميه و على بن الحسن هستند چنان كه هر كجا نيز آورده ام: «عدة من أصحابنا عن سهل بن زياد» اين عده عبارت از على بن محمّد بن علان، محمّد بن ابى عبداللّه ، محمّد ابن الحسن (بن فروخ صفار) و محمّد بن عقيل كلينى خواهند بود». ۱
به طورى كه شيخ حر عاملى در خاتمه وسائل الشيعه آورده است كلينى در كتاب عتق كافى نيز تعدادى از مصاديق «عده» را روشن كرده است. ۲ اما بايد گفت اين مطلب چنان كه شيخ حر عاملى تذكر داده است در بعضى از نسخ، (از جمله چاپ هاى كنونى كافى) وجود ندارد از اين رو احتمال مى رود در اين موارد بعضى از كاتبان و نسخه پردازان كافى، گرفتار خلط حاشيه با متن شده اند، تا اين كه كلينى به درج مصاديق عده مبادرت كرده باشد. ضمنا به گفته هاشم معروف: «در مورد سيزده روايت از روايات كافى مصاديق «عده» مشخص نشده است و چنان كه محدث نورى در خاتمه مستدرك الوسائل آورده است، نه كلينى و نه محدثان پس از وى به مصاديق عده در اين روايات اشاره اى نكرده اند» ۳ اما به احتمال زياد بايد گفت در اين روايات تعبير «عده» در صدر سند قرار ندارد بلكه اين در وسط اسناد كافى به چشم مى خورد كه از اول كتاب حسن بن سماعه به كتاب كافى منتقل شده است و در واقع سند اين روايات به صورت زير است: «الحسن بن محمّد بن سماعه عن عدة من أصحابنا عن ...» لذا عده در «عدة من أصحابنا» به مشايخ حسن بن سماعه مربوط است تا مشايخ كلينى. نكته ديگر آن كه: رواياتى كه در صدر سند آنها عبارت: «عدة من أصحابنا» وجود دارد معمولاً به توسط يكى از اين سه نفر يعنى احمد بن محمّد بن عيسى، احمد بن محمّد بن خالد و سهل بن زياد، وارد شده است. در اين موارد مراد از «عده» روشن است. گر چه هر وقت در سند روايت «احمد بن محمّد» به صورت مطلق آمده باشد، آن نام بين احمد بن محمّد بن عيسى و احمد بن محمّد بن خالد برقى مشترك بوده و اين دو نفر از نظر وثاقت در يك درجه قرار ندارند. ۴
1.علامه حلى، خلاصة الاقوال، ص ۲۷۲، فايده سوم.
2.حر عاملى، وسائل الشيعه، ج ۲۰، ص ۳۴.
3.هاشم معروف، دراسات في الحديث والمحدثين، ص ۱۴۱ به نقل از فايده چهارم مستدرك الوسائل، ج ۳.
4.نجاشى، رجال، به رقم هاى ۱۸۲ و ۱۹۸.
