[الذريعة ، ج 13، ص 97 و 297، ش 1084 و ج 14، ص 27 ؛ التراث العربى ، ج 3، ص 381؛ الكلينى والكافى ، ص 161 ؛ معجم مؤلفى الشيعة ، ج 1، ص 381]
ر.ك: (351) عقل از ديدگاه ملاصالح مازندرانى
(369) روش فهم حديث در شرح اصول الكافى ملاصالح مازندرانى
مجذوب تبريزى، محمد (م بعد از 1084ق)
78 . الهدايا لشيعة ائمة الهدى (شرح الكافى)
شرح مفصّلى است بر الكافى ثقة الاسلام كلينى، با عنوان هاى «هدية»، شامل دوازده مقدمه و سى جزو و خاتمه. شارح در مقدمات دوازده گانه مباحثى از علوم حديث، خصوصا علم رجال را مطرح كرده و در مقدمه دوازدهم خطبه الكافى را شرح نموده است. مباحث مقدمه ها از اين قرار است: 1. از «عدّة من أصحابنا» در الكافى؛ 2. اصطلاح جديد بعض المعاصرين در اسامى رجال؛ 3. معنى قولهم: قد أجمعت العصابة على تصحيح ما يصحّ عنه؛ 4. المعروفون بالالقاب والكنى؛ 5. من الذين ضبطت روايتهم بالعدد... ؛ 6 . الصحيح عند القدماء والمتأخّرين؛ 7. معنى الوجوب والسنّة والأمر بالشى ء والكراهة والنهي عن الشيء في كلام المعصومين عليهم السلام ؛ 8 . أسماء وألقاب وكنى المعصومين عليهم السلام ؛ 9 . امام زمان(عج)؛ 10. ذمّ القدرية، مؤلف در اين مقدمه، قدريه در روايات را بر صوفيه تطبيق مى دهد! ؛ 11. في فهرس أجزاء الهدايا؛ 12. في بيان خطبة الكافي، شامل دوازده «هديه».
شارح در جاى هاى مختلف به صوفيه و فلاسفه حمله كرده و نظريات آنان را رد مى كند.
وى از ملاخليل قزوينى (متوفى 1089ق) با عنوان و دعاى «برهان الفضلاء مولانا خليل اللّه القزوينى سلّمه اللّه » نقل قول مى كند. هم چنين از محمد امين استرآبادى، سيد ميرزا رفيعاى نايينى، ملا احمد اردبيلى و ملا محسن فيض كاشانى نقل قول مى نمايد. و در مقدمه از شاه سليمان صفوى (1077 ـ 1105) به تجليل ياد مى كند.
نام كتاب در الذريعة «الهدايا» و «الهدايا و سرّ من رأى» ثبت شده، ولى در نسخه حاضر به عنوان «الهدايا لشيعة ائمة الهدى» تصريح شده است.
شارح به نام خود اشاره اى نكرده، جز اين كه در ابتداى نسخه استاد روضاتى ـ حفظه اللّه تعالى ـ آمده است: «المجلّد الثالث من كتاب الهدايا و سرّ من رأى تأليف مولى الفضلاء ميرزا محمد المشتهر بمجذوب التبريزى دام ظلّه و أيام افاداته». وى در سال هاى 1083 و 1084ق برخى از اجزاى كتاب را به پايان رسانده است.
محقق تهرانى گويد: شرحى بر اصول و فروع الكافى است. قطعه ناقص از آن را در مجموعه اى در كتابخانه تهرانى در كربلا ديده ام. بر روى اين قطعه نوشته شده بود: «المجلد الخامس من كتاب الهدايا». و در كتابخانه سلطان المتكلمين مجلداتى از شرح كتاب الحجة از الكافى ديدم كه در رمضان 1083ق، نوشته شده بود. بناى شارح بر آن بوده كه ابتدا متن حديث را ذكر كند و سپس تحت عنوان «هدية» آن را شرح كند و پس از آن، به حديث ديگر بپردازد. اخيرا دو مجلد رحلى از آن نزد سيد محمد على روضاتى يافت شد كه به خط مؤلف بود. بخشى از حواشى مؤلف در حاشيه اصول الكافى، چاپ سنگى، تبريز، 1311ق، به چاپ رسيده است.
آغاز : بسمله الحمدللّه الكريم المتكرم العظيم المتعظم على عميم رحمته على عظيم نعمته... .
نسخه هاى خطى: دانشگاه تهران، شماره 3634، 1083ق، 190برگ (جزء سوم)؛ مسجد شيخ بابا مراغه، شماره 7، قرن 11، 9 برگ (جزء چهارم)؛ تهرانى كربلا، (جلد پنجم)؛ روضاتى اصفهان، عصر مؤلف (جزء سوم تا نهم)؛ سلطان المتكلمين، (جزء سوم).
