تهذيب الأحكام و الاستبصار هم در آغاز استبصار و در فهرست شيخ طوسى ، ياد شده است ؛ يعنى اين دو بزرگوار ، نام كتابشان را خود انتخاب كرده و ذكر نموده اند ؛ امّا الكافى ، به عنوان نام اين كتاب ، آيا انتخابى است از خود مرحوم كلينى يا ديگران اين نام را بر آن گذارده اند ، معلوم نيست ! بله در مقدّمه الكافى ، اين عبارت هست :
قلت انك تحبّ أن يكون عندك كتاب كاف يجمع فيه جميع فنون علم الدين ما يكتفى به المتعلم ويرجع إليه المسترشد ويأخذ منه من يريد علم الدين والعمل به . ^۱
و گويا برخى از علما ، «كافى» را به عنوان «جامع» ياد كرده اند . ^۲
5 . الكافى شريف ، شامل 35 كتاب است و مرحوم ملّا خليل قزوينى هم شرح فارسى خود را ـ كه در طول بيست سال تأليف كرده ـ ، در 35 جلد ، تنظيم نموده است .
بنا بر اين ، اگر مى بينيم در فهرست شيخ طوسى ، آمده است كه الكافى ، شامل سى كتاب است ^۳ ، و در فهرست نجاشى نام 31 كتاب برده شده ، ^۴ و صاحب مستدرك از كتاب ذكرى نقل مى كند كه عدد كتاب هاى الكافى ، 32 است ^۵ و علّامه تهرانى در الذريعة ، عدد 34 را ياد كرده ^۶ و در چند مورد در اجازات ، عدد پنجاه با اين عبارت : «وفيه خمسون كتابا» ذكر شده ، ^۷ همه اينها به خاطر عدم دقّت در شمارش كتاب هاست و گويا احيانا كتابى را «باب» به شمار آورده و باب هايى را «كتاب» شمرده اند .

چند نكته درباره شيخ كلينى و «الكافى»

1 . از سده چهارم تا كنون ، در هر كتابى كه شيخ كلينى رحمه الله نام برده شده ، از او با احترام و عظمت ياد شده ، و القاب و اوصاف گوناگونى براى او به كار برده اند ؛ امّا معروف ترين لقب او «ثقة الاسلام» است . البته اوّلين كسى كه او را با اين لقب خوانده ، مرحوم شيخ بهايى است ^۱ و بعد از او ديگران هم همين لقب را به عنوان يك لقب ويژه ، پذيرفته اند و براى خطاب قرار دادن كلينى ، از آن استفاده كرده اند .
2 . براى تمجيد از شيخ كلينى رحمه الله عبارات متعدّد و جالبى در كتاب هاى رجال و تراجم و ... آمده است ؛ امّا در حدّ اطلاع اين جانب ، بهترين و جامع ترين آنها در كلام ميرداماد رحمه اللهديده مى شود . وى در بسيارى از موارد ، از شيخ كلينى رحمه اللهبه عنوان «رئيس المحدّثين» ياد مى كند ^۲ و در يك جا مى نويسد :
من احدق بكتاب الكافى لم يخف عليه تمهر ابى جعفر الكلينى و ضبطه و معرفته بوجوه الأحاديث و مسالك الطبقات و توغّله فى شعب الأسانيد وطرق الروايات وتضلّعه بالعرفان فى علوم الأخبار وحقائقها وأسرار الآثار ودقائقها . ^۳
3 . همان طور كه در حديث آمده است : «لولا القميون لضاع الدين» ، ^۴ بايد بگوييم : «لولا الكلينى رحمه الله وكتابه الكافى ، لضاع قسم كبير من احاديث اهل البيت عليهم السلام » . مناسب است يادآورى كنم كه بخش فراوانى از تهذيب و استبصار شيخ طوسى و كتاب من لا يحضره الفقيه شيخ صدوق ، گرفته شده از الكافى شريف است . ^۵
4 . نام كتاب صدوق به عنوان كتاب من لا يحضره الفقيه ، در مقدّمه آن ياد شده و نام