فى كلّ حديث منه على صحّة السند أو إبطاله وكون متنه محكما أو متشابها ... وهو كتاب لم يعمل مثله .
دو . مصابيح الأنوار : ذكرنا فيه كل أحاديث علمائنا وجعلنا كلّ حديث يتعلّق بفن فى بابه ورتبنا كلّ فن على أبواب ابتدأنا فيها بما روى عن النبى صلى الله عليه و آله ثمّ بعده ما روى عن على عليه السلام وهكذا إلى آخر الأئمّة عليهم السلام .
سه . نهج الوضاح فى الأحاديث الصحاح .
چهار . الدر و المرجان فى الأحاديث الصحاح والحسان .
البته ظاهرا از هر كدام از اين چهار كتاب ، فقط بخشى تأليف شده است . ^۱
12 . در كارهاى علمى ، روح عمل است كه باعث ارزش آن نزد خداى متعال مى گردد . گذشتگان صالح ما كارهاى علمى خود را خالصانه انجام مى دادند . مقصودشان ، فقط و فقط ترويج مذهب اهل بيت عليهم السلام بوده و هرگز استفاده هاى مادى ، انگيزه كارهاى آنها نبوده است .
نسخه اى از الكافى در كتاب خانه آستان قدس رضوى مورخ 674 است كه كاتب او على بن ابى الميامين على بن احمد بن على بن امينا ، در پايان نسخه مى نويسد :
هذا آخر كتاب المعيشة من كتاب الكافى لأبى جعفر محمّد بن يعقوب الكلينى رضى الله عنهكتبه لنفسه قربة إلى اللّه تعالى ... بواسط فى شهر ربيع الأوّل من سنة 675 ... الهلالية . ^۲
ذكر هلالى بودن سال در اين مرقومه ، جالب است .

نسخه هاى قبل از اين تاريخ ، همگى از بين رفته اند و اين موضوع ، مخصوص به كتاب شريف الكافى نيست ؛ بلكه بيشتر كتاب هاى تأليف سده سوم و چهارم ، به همين آسيبْ گرفتار شده اند كه طبيعى هم هست . براى تأييد اين كه طبيعتا به خاطر حوادث و عوامل گوناگون ، تعداد زيادى از نسخه ها از بين مى روند ، دو نسخه را يادآور مى شوم : نسخه الكافى مورّخ 561 تا سال 1111 (سده دوازدهم) در اختيار ملّا حيدر شيروانى بوده و نسخه خود را با آن مقابله كرده ؛ امّا اكنون موجود نيست ^۱ و نيز نسخه اى از كتاب العشره كافى با تصحيح و مقابله ابن سعيد صاحب كتاب جامع الشرائع (از علماى سده هفتم) تا سال 972 موجود بوده و نسخه اى با آن ، مقابله شده ؛ ولى اكنون موجود نيست . با اين كه قطعه ديگر اين نسخه در كتاب خانه مجلس شوراى اسلامى موجود است . ^۲
نسخه اى هم مورخ 597 هم در كتاب خانه عمومى اصفهان آدرس داده شده كه نمى دانيم چرا در الكافى چاپ جديد ، از آن ياد و استفاده نشده است . ^۳
11 . قديمى ترين كارى كه درباره كتاب شريف الكافى به عنوان شرح در فهارس مى بينم ، كتاب حدّ مرحوم بلاغى و در حدود سال هزار قمرى است و قبل از اين تاريخ ، كتابى در اين باره نمى شناسيم ؛ اما نبايد گفت كه از سده پنجم تا يازدهم درباره حديثْ كارى نشده (بله ، به دست ما نرسيده) ؛ امّا احتمالاً كارهاى مهمى انجام شده بوده است . از باب نمونه ، مرحوم علّامه حلّى (سده هفتم و هشتم) در كتاب رجال خود ، آن جا كه تأليفات خود را ياد مى كند ، از چهار كتاب حديثى خود (كه هيچ كدام به دست ما نرسيده) نام مى بَرَد .
يك . استقصاء الاعتبار فى تحرير معانى الأخبار : ذكرنا فيه كل حديث وصل إلينا وبحثنا