شماره ۲۱ فصلنامه «پژوهشنامه نهج البلاغه» با تمرکز بر پژوهشهای نوین و کارآمد در حوزه نهجالبلاغهپژوهشی منتشر شد.
به گزارش ایکنا؛ شماره ۲۱ فصلنامه علمی پژوهشی «پژوهشنامه نهجالبلاغه» به صاحب امتیازی دانشگاه بوعلی سینا همدان و مدیرمسئولی مسیب یارمحمدی واصل منتشر شد. این نشریه با هدف شناخت هرچه بهتر شخصیت اهل بیت(ع) و امام علی(ع) برای هدایت صحیح جامعه به سوی سعادت و پیشرفت مبتنی بر دین و ارزشهای دینی و تسهیل اجرایی شدن آموزهها و تعلیم نهجالبلاغه در تمام زوایا و ابعاد زندگی فردی و اجتماعی در حوزههای گوناگون منتشر میشود.
خط مشی این فصلنامه بر پایه حرکت در مسیر تحول در علوم انسانی براساس متون دینی و به ویژه نهجالبلاغه، حرکت در مسیر تدوین طرح اسلامی- ایرانی پیشرفت براساس آموزههای نهجالبلاغه و معرفی ابعاد و زوایای شخصیت اهل بیت(ع) به ویژه امام علی(ع) به عنوان برترین الگو برای مسلمانان و جهانیان استوار است.
محورهای این نشریه علمی عبارت است از: مباحث اخلاق اسلامی و انسانی در نهجالبلاغه و زندگی اهل بیت(ع) و به ویژه امام علی(ع)، مباحث شناختشناسی و معرفت در نهجالبلاغه و زندگی اهل بیت(ع) و به ویژه امام علی(ع)، مباحث فکری و فلسفی در نهجالبلاغه و زندگی اهل بیت(ع) و به ویژه امام علی(ع)، مباحث ادبی و زیباشناسی در نهجالبلاغه و زندگی اهل بیت(ع) و به ویژه امام علی(ع).
عناوین مقالات منشرشده در این شماره بدین ترتیب است: «بازشناسی سطوح گفتمانی در نهجالبلاغه»، «تحلیل هرمنوتیکی نهجالبلاغه، دریچهای به روی انسان معاصر»، «تحلیل خطبه «فتنه» نهجالبلاغه براساس مبانی نقد فرمالیسم»، «سبکهای مدیریت در نهجالبلاغه»، «نقد و بررسی نظریه استقلال اخلاق کانت با تکیه بر مبانی اخلاق اسلامی در کلام امام علی(ع)»، «نعت مفرد و دلالتهای آن در نامههای نهجالبلاغه»،«استخراج مولفههای حکمرانی خوب بر اساس نامه مالک اشتر و بررسی تطبیقی با اسناد بالادستی جمهوری اسلامی ایران».
در چکیده مقاله «تحلیل هرمنوتیکی نهجالبلاغه، دریچهای به روی انسان معاصر» تألیف محمدرضا آرام استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی میخوانیم: «امروزه هرمنوتیک به علت توجه ویژه به مقوله زبان و تفسیر، به کانون اصلی تفکر معاصر تبدیل شده است و دانشهایی نظیر الهیات، ارتباطی گستردهتر با مقوله زبان یا فهم متن یافتهاند. در واقع انسان از حیطه «فهمیدن» است که به حیطه «عمل» گام مینهد و این امر ضرورت بازبینی در اصول فهم متون راهبر(متون دینی) و ازجمله آنها، نهجالبلاغه را هرچه بیشتر آشکار ساخته است؛ چنان که بتواند پاسخگوی بخشی از نیازها و سوالهای دینی انسانِ عصر حاضر باشد. البته نهجالبلاغه مانند تمامی متون و کتابهای دیگر هنگام مراجعه و استفاده صامت و نیازمند تفسیر میباشد که قطعاً در این راستا خوانشهای متعددی هم پدید خواهد آمد، لذا جهت ارزیابی فهمها و خوانشهای گوناگون از متن، ملاکهایی مورد نیاز است تا تفاسیر صحیح از تفاسیر نادرست مشخص گردد در غیراین صورت اصل تفسیرپذیری در مواجهه با این قرائتهای گوناگون به تکثر بی ضابطه و در نتیجهبه نیهلیسم هرمنوتیکی منجر خواهد شد که منتهی به عدم معناداری متن موردنظر خواهد شد و هرگز فهم معنای مقصود مولف، امکان پذیر نخواهد بود.
وی میافزاید: «ضرورت بررسی هرمنوتیکی نهجالبلاغه زمانی آشکارتر میشود که جایگاه «امام علی(ع)» به عنوان پایگاهی فکری، فرهنگی، ادبی و اسلامی مدنظر قرار گیرد. این پژوهش درصدد است با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی، روشی برای تحلیل هرمنوتیکی نهجالبلاغه ارائه دهد که برگرفته از هرمنوتیک عام شلایرماخر است. علم هرمنوتیک، فن فهم گوینده است در آن چه گفته است، اما زبان همچنان کلید است. با پذیرفتن رابطه سازمندِ میان سبک و اندیشه و در نظرگرفتن نحو به عنوان سازنده اندیشه و حامل آن، میان ساختارهای نحوی جمله ها، با نوع سبک، پیوند استوار خواهیم یافت. این پژوهش چنان چه از اسم آن برمیآید صرفاً دریچهای و نگاهی به موضوع تحلیل هرمنوتیکی نهجالبلاغه است و پرداختن به جزئیات این مطلب مجالی گستردهتر میطلبد.»
در قسمت نتیجهگیری مقاله میخوانیم: «در فرهنگهای مبتنی بر متن که معمولا برگرفته از ادیان متنمحور است توجه به مقوله زبان اهمیتی راهبردی داشته و در فهم معنا و مقصود متن نقش اساسی ایفا میکند. شناخت شرایط حاکم بر متن در کنار بررسیهای سندی و تاریخی آن، نتایج قابل ملاحظهای در بر دارد طوری که در بحثهای علمی به سبک و بیان امروزی توان خود را نشان میدهد. از سوی دیگر با همین سبک عطش حقیقتجویی نسل جوان و جویای حقیقت را فرونشانده و جامی زلال از معارف اقیانوس وجود پیشوایان دینی و فرهنگی را پیش روی مشتاقان قرار میدهد. با بررسیهای روشمند علمی، مثلا با بهکارگیری روش هرمنوتیکی شلایر ماخر و بررسی و مقایسههای میان متنی، ارائه حدیث به قرآن و... آنچه را در فرهنگ ما نبوده و نیست معرفی کند.»
در چکیده مقاله «تحلیل خطبه «فتنه» نهجالبلاغه براساس مبانی نقد فرمالیسم» تألیف علیرضا روستایی آمده است: «فرمالیسم یا همان صورتگرایی یکی از جدیدترین مکاتب نقد ادبی است که در قرن بیستم ظهور کرد. ارزش زیباشناختی یک اثر ادبی از نگاه فرمالیستی در درجه نخست مبتنی بر شیوه به کارگیری فرم واژگان، عبارتها و کیفیت ساختار متن میباشد. پژوهش حاضر با تکیه بر مبانی مکتب صورتگرایی و با رویکردی تحلیلی، «خطبه فتنه» در نهجالبلاغه را مورد بررسی قرار داده است. ساختار و فرم عبارات در این جستار از سه منظر واژگانی، آوایی و نحوی- صرفی، تحلیل شده است. هدف از انجام این پژوهش تبیین میزان خلاقانه بودن فرم واژگان، جملات و نقش آن در رساندن مضمون خطبه و برانگیختگی مخاطب میباشد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که با اتخاذ شگرد قاعده افزایی، از گذر تناسب معنایی، تکرار و تقابل واژگان در قالب ساخت ترکیبات تازه، انسجام خاصی در متن حاکم شده است.
ضرب آهنگ آوایی واژگان با تکرار برخی از حروف که ارتباط معنایی مستقیمی با مضمون متن دارند، مفهوم را به شکلی ملموس و قابل فهم به مخاطب انتقال میدهد؛ همچنین تکرار ساختهای نحوی مشترک و جملات اسمیه کوتاه، تکرار ادوات تاکید و قسم به عنوان یکی از عوامل برجسته ساز متن، زمینه را برای جلب توجه بیشتر مخاطب فراهم ساخته و به نحو اعجاب برانگیزی با مضمون کلی خطبه تناسب و هم خوانی دارد.»
یکی دیگر از مقالات این نشریه با عنوان «نقد و بررسی نظریه استقلال اخلاق کانت با تکیه بر مبانی اخلاق اسلامی در کلام امام علی(ع)» تألیف محمدجواد دکامی استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه بوعلی سینا به بررسی تطبیقی آرای اخلاقی کانت و آموزههای نهجالبلاغه اختصاص دارد. اعتقاد به تعمیمپذیری و استقلال اخلاق که از اصول اساسی نظریه اخلاقی کانت است، قرنها قبل از او به بهترین نحو ممکن، به وسیله امام علی(ع) تبیین شده است. با مطالعات توصیفی- تحلیلی و مقایسه سخنان امام علی(ع) با دیدگاه کانت اثبات میشود که میان این دو دیدگاه وجوه اشتراک و اختلاف زیادی وجود دارد؛ نقصهای دیدگاه کانت در این خصوص، در سخنان حکیمانه امام علی(ع) دیده نمیشود.
کانت، اصل تعمیم پذیری را صرفاً از بعد اثباتی مدنظر قرار میدهد؛ اما امام علی(ع) هر دو بعد اثباتی و سلبی را در نظر میگیرد. کانت در خصوص استقلال اخلاق از اموری مانند غایات، الگوها، امیال و امر و نهی الهی، به شدت مطلقنگر است و در حقیقت مرتکب افراط میشود؛ اما امام علی(ع) از هرگونه افراط و تفریط در این خصوص مبرا است. این وجه امتیاز به هدف این دو از اخلاق برمیگردد؛ کانت اخلاق را برای اخلاق میخواهد؛ اما امام علی(ع) اخلاق را برای تقرب به کمال مطلق یعنی خدا. او وجود هرگونه الگوی کامل اخلاق را انکار میکند؛ اما امام علی(ع) آن را میپذیرد.
جایگاه الگوی حکمرانی امیرالمومنین(ع) در اسناد بالادستی کشور
بررسی پدیدههای جدیدی همچون «حکمرانی خوب» که بر اساس اصول و اهداف معینی شکل گرفتهاند، میتواند به حل مشکلات جوامع کمک کند، از این رو در مقاله «استخراج مولفههای حکمرانی خوب بر اساس نامه مالک اشتر و بررسی تطبیقی با اسناد بالادستی جمهوری اسلامی ایران» تألیف محمدرضا یوسفی شیخ رباط کوشش شده جهت درک بهتر نگرش اسلام به حکمرانی خوب، از عهدنامه مالک اشتر به عنوان یک متن مهم دینی و حکومتی استفاده شود تا با توجه به جامعیت این متن، تبیین این پدیده صورت گیرد. هدف اصلی این پژوهش طراحی مدل حکمرانی خوب از عهدنامه مالک اشتر و بررسی اسناد بالادستی کشور از نظر میزان توجه به مولفههای حکمرانی خوب برگرفته از عهدنامه مالک اشتر بوده است.
روش پژوهش مبتنی بر شیوه توصیفی تحلیلی، اسنادی و تحلیل محتوا است و برای استخراج اصول حکمرانی خوب از عهدنامه مالک اشتر از روش داده بنیاد بهره گرفته شده است. نتایج پژوهش نشان داد که از نظر اسناد بالادستی، در قانون اساسی و برنامه پنجم توسعه به مولفههای حکمرانی خوب مستخرج از عهدنامه مالک اشتر توجه شده و در سند چشم انداز به دلیل ماهیتی که برای طراحی یک افق مطلوب دارد به همه مولفههای حکمرانی خوب از جمله مولفه تنظیم مناسب قوانین و ایجاد ثبات در جامعه توجه نشده است.
در قسمت نتیجهگیری مقاله میخوانیم: «سخنان امام علی(ع) در نامه مالک اشتر و خواستههای ایشان از کارگزاران حکومتهای اسلامی در قالب مجموعه ارزشمندی به نام فرمان امام علی(ع) به مالک اشتر برای بشریت به میراث مانده است. با توجه به متن عهدنامه مالک اشتر و بیانات ارزشمند امام علی(ع) هیچ حکومتی نمیتواند یک ارتباط یکطرفه و رئیس و مرئوسی داشته باشد بلکه جریان و تبادل اطلاعات بین حکومت و شهروندان باید یک امر همیشگی و مداوم باشد. با توجه به جامعیت عهدنامه مالک اشتر برای همه زمانها و مکانها، در عصر حاضر و در همه حکومتها نیز توجه به مفاهیم عهدنامه مالک اشتر لازم و ضروری و باعث بهبود وضعیت جامعه و افزایش رضایتمندی مردم از زندگی و جامعه خویش میباشد».
یادآور میشود، نشریه پژوهشنامه نهجالبلاغه با تلاش مشترک دانشگاه بوعلی سینا و دانشگاههای همکار از سال ۱۳۹۲ با اخذ مجوز علمی پژوهشی از وزارت علوم تحقیقات و فناوری شروع به فعالیت و اخذ و انتشار دستاوردهای علمی نویسندگان نموده است. حوزه فعالیت این مجله شامل تمامی محورهای مورد بحث در نهجالبلاغه است.