1. ماهيت عقل از ديدگاه ملّاصدرا و علّامه مجلسى با تأكيد بر شروح آنها بر اصول «الكافى»

اين پايان نامه را آقاى عبد الحسين كافى براى مقطع كارشناسى ارشد الهيات و معارف اسلامى، گرايش فلسفه و كلام و زير نظر آقايان دكتر محمّد ذبيحى، به عنوان استاد راهنما و دكتر رضا برنجكار، به عنوان استاد مشاور در سال 1380 در مركز تربيت مدرّس دانشگاه قم، سامان داده است. از آن جا كه عقل و تعقّل در منابع اصيل اسلامى، از جايگاه بلندى برخوردار است و خداوند در قرآن كريم در موارد متعدّدى، آن را مورد توجّه قرار داده و در منابع شيعى (بر خلاف منابع اهل سنّت كه در مهم ترين آنها كتاب و يا حتّى بابى به اين موضوع اختصاص نيافته) توجّه خاصّى به عقل شده است، تا جايى كه مهم ترين منبع روايى و معرفتى شيعه، يعنى كتاب الكافى، اوّلين بخش خود را به موضوع عقل اختصاص داده است، امّا از آن جا كه معانى عقل در حوزه هاى مختلف، گوناگون است و هر عالمى معناى خاصى براى آن در نظر گرفته، بازشناسى معناى صحيح عقل از غير صحيح آن، كارى است بس دشوار؛ از اين رو، لازم است براى فهم معانى صحيح عقل (بخصوص معانى در نظر گرفته از آن در روايات) چاره اى انديشيده شود.
براى حلّ اين مشكل، كتاب الكافى (به همراه شرح هاى نوشته شده بر آن)، به عنوان منبع معيار، در نظر گرفته شده است كه از ميان اين شرح ها دو شرح علّامه مجلسى و ملّا صدرا از برجستگى خاصى برخوردارند و اين دو عالم بزرگوار، هر يك ، نماينده يك مكتب فكرى هستند. يكى از بهترين شرح هايى كه بر كتاب الكافى نوشته شده، شرح ملّا صدراست. ويژگى مهم اين شرح، دارا بودن نگرش فلسفى در شرح روايات است؛ زيرا ملّا صدرا خود به عنوان بنيان گذار مكتب حكمت متعاليه، سعى كرده تا در شرح روايات، از آنها، دلايلى بر نظريات فلسفى خود ارائه كند. به همين خاطر، به بررسى ديدگاه اين دو عالم بزرگوار در باره معانى عقل و چگونگى تطبيق اين معانى بر روايات الكافى پرداخته شده است و معانى شش گانه اى كه هر يك از اين دو عالم شيعى براى عقل در نظر گرفته اند، به همراه چگونگى تطبيق آنها بر روايت، مورد توجّه و ارزيابى قرار گرفته است.
بنا بر اين، هدف اصلى اين پايان نامه، راه گشايى براى فهم بهتر از روايات معصومان عليهم السلام بويژه روايات گردآمده در «كتاب العقل و الجهل» الكافى در باره ماهيت و جايگاه عقل است. در كنار اين هدف اصلى، اهداف ديگرى همچون شناخت ديدگاه دو تن از بزرگان شيعه، يعنى علّامه مجلسى رحمه الله و ملّا صدرا رحمه الله در باره معانى عقل و چگونگى تطبيق اين معانى بر روايات الكافى، مقايسه و داورى ديدگاه هاى اين دو بزرگوار و همچنين تأمّلى تازه در متون احاديث كتاب عقل و جهل الكافى نيز دنبال شده است.
اين پايان نامه ـ كه در قالب يك مقدّمه و دو فصل و مجموعا در 131 صفحه شكل گرفته ـ ، رويكرد عمده اش بررسى و تحقيق در باره برداشت هاى ملّا صدرا و علّامه مجلسى در باره مفهوم عقل در روايات كتاب عقل و جهل الكافى است. از اين رو، نويسنده در مقدمه، پس از تبيين موضوع و اهميت آن، بيان پيشينه تحقيق، اهداف و چشم اندازهاى تحقيق، طرح پرسش هاى اصلى و فرعى در باره ماهيت عقل و روش تحقيق و محدوديت هاى آن، به جايگاه عقل نزد قرآن كريم و روايات معصومان عليهم السلام و دانشمندان مسلمان پرداخته و به دنبال آن، كاستى هاى عقل از نظر قرآن و روايات را بررسى كرده است. گزارش اين پايان نامه را آقاى مهدى پوراسماعيلى، انجام داده است.