ويژگى هاى «الكافى»

كلينى براى جمع آورى احاديث، به نقاط و شهرهاى مختلف سفر كرد و از سر زدن به هيچ مكانى براى گرفتن احاديث، كوتاهى نكرد. صاحب الكافى، پس از جمع آورى احاديث، به بررسى و دقّت در آن احاديث ، اقدام كرد و سعى كرد از ميان كلِ احاديثِ جمع آورى شده، احاديث مستند و معتمد را جدا و بقيه را رها كند. كتاب الكافى از سه بخش: اصول، فروع و روضه تشكيل شده است. بخش اصول آن، عبارت است از ابواب: العقل و الجهل، فضل العلم، التوحيد، الحجّة، الايمان و الكفر، الدعاء، فضل القرآن و العترة، و فروع الكافى، مشتمل بر ابواب فقهى و احكام شريعت است. در روضه الكافى نيز احاديث متفرّقه اى در موضوعات و حوزه هاى مختلف معرفتى و اخلاقى و تاريخى چون: رساله امام صادق عليه السلام ، صحيفه امام سجاد عليه السلام ، خطبه هاى امام على عليه السلام ، نامه هاى ائمّه به بزرگان و مسائل تفسيرى و تأويلى، جاى داده شده است.
در كتاب الكافى، 16121 حديث وجود دارد. بررسى اين اسناد، نشان مى دهد كه مرحوم كلينى، روايات خود را مجموعا از 34 نفر از مشايخ خود نقل كرده است. لكن از مجموع روايات فوق، 15284 حديث را فقط از هشت نفر نقل كرده است.
به همين دليل، اين كتاب ارزشمند، در بردارنده روايات كلامى، اعتقادى، اخلاقى، تاريخى، اجتماعى و فقهى است و از گسترده ترين كتب حديث متنوّع شيعه در آثار قدماى اماميه است كه از حوادث روزگار، مصون مانده و به طور كامل، به دست ما رسيده است. اين كتاب، هم در ميان اقران و هم در ميان كتاب هاى مشابه خود، ويژگى هايى دارد كه از آن جمله، تنظيم منطقى كتاب ها و فصول و انديشه اى منسجم حاكم بر كتاب است. به عنوان نمونه، باب اوّل كتاب را با مهم ترين مسائل دين، يعنى معرفت و انديشه و مباحث عقل و جهل و اهميت علم و تفكّر آغاز كرده و گويى اين مباحث را مهم و مقدّم در حوزه مسائل دينى دانسته و بر اين مبنا، موضوعات اعتقادى و كلامى را سرآغاز كرده است و دو جلد از كتاب خود را به اين مباحث اختصاص داده است. در صورتى كه برخى از كتاب هاى حديثى ديگر كتب اربعه و غير آن، مانند: عيون أخبار الرضا، التوحيد، معانى الأخبار، كتاب من لا يحضره الفقيه و تهذيب الأحكام و در كتب اهل سنّت: صحيح البخارى، صحيح مسلم ، سنن النسائى و المستدرك حاكم، از اين ويژگى و نگرش كلّى به عقل و تأثير آن در معارف دين، محروم هستند.
نكته ديگر، ويژگى الكافى است. كلينى، در طول بيست سال، احاديث كتاب خود را گردآورى كرد، يعنى كتاب خود را در زمان امام حسن عسكرى عليه السلام و غيبت صغرا و با فاصله اى اندك نوشت و مى توانست حداكثر با يك واسطه، احاديث خود را از معصوم عليه السلام نقل كند. پس از اين جهت، نزديك به عصر معصوم و قلّت واسطه قرار دارد.
از سوى ديگر، كلينى در طول جمع آورى، به احاديثى برخورد كرده است كه در عين اهميت، نمى توانست آنها را در يكى از ابواب موجود بگنجاند و به علّت كم بودن احاديث آن موضوع، قابل باب بندى مستقل نبوده، لذا اين احاديث را تحت بابى به نام «نوادر» و «روضه» آورده است. اين روش وى، باعث نگهدارى احاديث بسيارى شده كه بعدها توسط محدّثان ديگر در باب هاى جديد و مناسب خاص خود، تنظيم شده است.
برترى ديگر الكافى بر كتاب هاى حديثى اى چون صحيح البخارى، اين است كه مرحوم كلينى، با آن مشكلات سياسى و موانعى كه بر سر راه تشيّع وجود داشته و جوّ اختناقى حاكم در زمان او كه به سختى مى توانسته با افراد مختلف، جهت جمع آورى احاديث اقدام كند، با اين حال، در طول بيست سال، 16121 حديث صحيح (يعنى به طور متوسط، سالى هشتصد حديث) گردآورى كرده است، در حالى كه بخارى با اين كه شرايط سياسى جامعه، به نفع او بوده و مسافرت هاى او خيلى بيش از كلينى بوده و دسترسى او به منابع، فراوان بوده است، با اين كه بايد بتواند كار بيشترى انجام دهد، امّا به طور متوسط، سالى بيش از پانصد حديث صحيح، جمع آورى نكرده است.