شروح و حواشى «الكافى»

اكنون ما شاهد ميراث بزرگ و گران قدرى هستيم كه بيش از هزار و صد سال از تأليف آن مى گذرد و به خاطر اهمّيت و ارزشى كه اين كتاب در بين عالمان شيعى داشته، بر روى اين گنجينه ارزشمند، پژوهش هاى مختلفى در زمينه هاى گوناگون انجام گرفته است؛ پژوهش هايى چون تحقيق در اسناد، شرح، تعليقه، حواشى، ترجمه آن به زبان هاى گوناگون، تحليل در طبقات، گزينش و... كه به شهادت كتب تراجم و فهارس، مهم ترين كتاب حديثى است كه در باره آن، پژوهش هاى فراوان انجام گرفته و به طور عمده، اين آثار، پس از نيمه اوّل قرن دهم هجرى، صورت گرفته و پيش از آن، كمتر حاشيه و شرحى بر جاى مانده است.
از سوى ديگر، حركت حديث نگارى و گردآورى آن، پس از افول چندين قرن، دو باره از قرن دهم به بعد، رونق گرفت و بار ديگر در حوزه هاى علوم اسلامى، پس از رواج اخبارى گرى، اوج چشمگيرى پيدا كرد. دستاورد مثبت اين رويكرد در حوزه علوم حديث، بازسازى و تنظيم مجدّد حديث و نگارش شروح و حواشى فراوان بر متون اوّليه حديثى شيعه بوده است كه از مهم ترين آنها مى توان به كتاب هاى محمّدين ثلاثه دوم (وسائل الشيعة، بحار الأنوار و الوافى) اشاره كرد. همچنين مى توان به شرح هاى فراوانى كه بر كتاب شريف الكافى در اين دوره نگارش يافت، اشاره كرد كه به بيش از پنجاه تعليقه و شرح رسيده اند و بيشتر آنها مربوط به همين دوره اند. از جمله آنها مى توان به اين شروح اشاره كرد: شرح اصول كافى شيخ محمّد على بن محمّد بلاغى (م 1000 ق) جدّ اعلاى شيخ علّامه محمّد جواد بلاغى (م 1353 ق)؛ شرح روضه كافى از سيد مير حسين مجتهد كركى (م 1001 ق)؛ شرح ملّا عبد اللّه تسترى (شوشترى) (م 1021 ق) به نقل از ملّا صالح مازندرانى (م 1086 ق) و علّامه مجلسى (م 1110 ق) ؛ شرح «كتاب التوحيد» اصول الكافى ، از شيخ على (م 1021 ق) فرزند صاحب معالم (م 1011 ق)؛ حاشيه اصول كافى از شيخ محمّد (م 1030 ق) پسر صاحب معالم (م 1011 ق)؛ حاشيه ملاّ محمّد امين استرآبادى صاحب الفوائد المدنية (م 1036 ق)؛ تعليقه ميرداماد (م 1041 ق) كه شامل الرواشح السماوية (شرح خطبه الكافى و بحث هاى مقدماتى) و التعليقة على الكافى (شرح احاديث «كتاب العقل» و «العلم» و «التوحيد» الكافى است)؛ شرح ملّا صدرا (م 1050 ق) بر اصول الكافى تا باب يازدهم «كتاب الحجة»؛ حاشيه اصول كافى، سيد ناظم الدين احمد عاملى (م 1060 ق) نواده ميرداماد (م 1041 ق) و شاگرد شيخ بهايى (م 1030 ق)؛ حاشيه بر اصول و فروع كافى، تأليف سيد نور الدين على بن ابى الحسن عاملى (م 1068 ق)؛ الحاشية على اصول الكافى، سيد بدر الدين بن احمد الحسينى العاملى (زنده در سال 1060) كه توسط سيد محمّد تقى موسوى تدوين شده است و آقاى على فاضلى، آن را تحقيق كرده است؛ حاشيه ميرزا رفيع الدين محمّد بن حيدر نائينى (م 1082)، استاد علّامه مجلسى (م 1110 ق) كه تا اواسط «كتاب الحجة» است؛ حاشيه شيخ على صغير (برادر كوچك تر شيخ على كبير) بر «كتاب التوحيد» (تاريخ تأليف : 1085 ق)؛ الوافى نوشته فيض كاشانى (م 1091 ق)؛ شرح اصول كافى، تأليف امير محمّد معصوم قزوينى (م 1091 ق) و سيد حسين قزوينى صاحب معارج الأحكام (م 1208 ق)؛ البضاعة المزجاة، شرح روضه الكافى از محمّد حسين ابن قاريا غدى (تاريخ تأليف: 1098)؛ الدرّ المنظوم از شيخ على كبير (م 1103 يا 1104 ق) نواده صاحب معالم (1011 ق) و شهيد ثانى (م 966 ق)؛ نزهة الاخوان و تحفة الخلّان، شرح روضه الكافى، تأليف سيد نعمت اللّه جزائرى (م 1112 ق)؛ حاشيه شيخ ابراهيم بن قاسم كاظمى (مشهور به ابن الوندى)؛ حاشيه شيخ محمّد بن قاسم كاظمى؛ مرآة العقول علّامه مجلسى (م 1110 ق)، كه شرح اصول، فروع و روضه الكافى است.