سير حديث پژوهى در تاريخ معاصر

پس از دوره اى ركود و توقّف در حوزه حديث پژوهى، در دوره معاصر، گرايش به حديث پژوهى، جان تازه اى گرفت و با رويكردى متفاوت از گذشته، رونق دوچندانى پيدا كرد. در فرهنگ شيعى، نقد و وارسى موضوعىِ حديث، چندان مرسوم نبود. كار سترگ علّامه محمّدتقى شوشترى در الأخبار الدخيلة و بررسى طبقات الرجال آية اللّه بروجردى، نقطه عطفى تاريخى در توجّه به وارسى حديث گرديد. اين حركت، پس از انقلاب در قالب تهيه فرهنگ نامه ها، معجم هاى لفظى و موضوعى، همچون معجم بحار الأنوار، وسائل الشيعة، كتب اربعه، الحياة، ميزان الحكمة، تصحيح انتقادى برخى از متون و طرح مباحث نظرى حديث و نقد و تحليل كتاب هاى حديثى، شكل تازه اى به خود گرفت.

اهتمام دانشگاه ها به پژوهش هاى حديثى

يكى از گروه هاى فعّال در حوزه علوم انسانىِ دانشگاه ها، دانشكده الهيات، گروه قرآن و حديث است. اين رشته، همواره و همه جا با توجّه به پيشينه ياد شده، در حوزه هاى دينى جهان اسلام، آموزش داده مى شد. اين گروه، به شكل دانشگاهى، چندين دهه پيش در دانشگاه تهران (دانشكده الهيات) تأسيس شد و بعدها در ديگر دانشگاه ها نيز تأسيس و گسترش يافت. اساس آن، آموزش و آگاهى دادن منظّم، منسجم و علمى قرآن و حديث در مقاطع مختلف كارشناسى، كارشناسى ارشد و دكترى، براى شناخت و شناساندن آن به جامعه انجام گرفت. يكى از فروع جدّى اين رشته، «حديث شناسى» است. از سوى ديگر، هر چند قرآن كريم در ميان مسلمانان، با تواتر و به صورت قطعى، ثابت شده است، امّا از آن جا كه استناد به حديث، متوقّف بر شناخت حديث و چگونگى صحّت، استوارى و دلالت آن و آگاهى از قواعد فهم است، به صورت علمى و آكادميك در اين رشته، آموزش، و در باره آنها پژوهش انجام مى گيرد.
زيرمجموعه علوم حديث، علم روايت، علم درايت، اصناف حديث، روش فهم حديث و شيوه برخورد با روايات مختلف و همچنين علم رجال، سندشناسى و آشنايى با متون حديثى و گرايش هاى گوناگون در رشته حديث است. از آن جا كه رسم است كه در پايان دوران تحصيل، به رسم تكميل آموزش، رساله اى بنويسند، در رشته حديث، دانشجويان، پايان نامه خود را به پژوهش حديثى اختصاص داده اند. با بررسى مجموعه آثارى كه در باره حديث و حديث شناسى و حديث پژوهى در دوره معاصر (بويژه در دو دهه 65 تا 85) نگاشته شده، به خوبى مى توان دريافت كه يكى از مراكز فعّال در اين حوزه، دانشگاه ها بوده اند. رساله هايى كه در اين حوزه نگارش يافته اند، در فهارسى كه براى گزارش اين گرايش نگاشته شده، گوياست كه از آن جمله مى توان به فهرست چكيده پايان نامه هاى علوم قرآنى اشاره كرد كه برخى از آنها بررسى هاى موضوعى و حديثى اند. همچنين چكيده پايان نامه هاى حديثى به اهتمام آقاى مهدى هوشمند در سال 1381 ش ، به وسيله انتشارات دار الحديث، نشر يافته است. نيز بيش از ششصد عنوان پايان نامه مستقل در كتاب خانه دار الحديث نگهدارى مى شوند و همه اينها حكايت از اهتمام به پژوهش حديثى در دانشگاه ها و جلب توجّه به حديث را در دوره معاصر نشان مى دهند.