فصل اوّل : نگاهى به روزگار ملّا صالح مازندرانى

براى بهتر شناختن آثار و شخصيت ها بايد به دو عنصر «زمان و مكان» توجّه ويژه اى داشت و بدون توجّه به آن دو عنصر، نمى توان تحقيق جامع و كاملى ارائه نمود، به همين دليل ، بسيار به جاست در آغاز، نگاهى اجمالى به عصر و زمان ملّا صالح داشته باشيم تا با اوضاع و حوادث مؤثّر بر شخصيت ايشان بيشتر آشنا شويم.
ملّا صالح، در دوره دوم حكومت صفويه، به سال 905 ق، تولّد يافت. در اين سال، ايران از لحاظ سياسى، دينى و اجتماعى متحوّل شد و در واقع، نقطه عطفى در حيات ايران به وجود آمد و به عنوان يك بازيگر سياسى و مهم در منطقه جهان اسلام مطرح شد و با دوره قبل صفويه، اين تفاوت را داشت كه در اين دوره، بر خلاف حكومت هاى قبلى كه اهل سنّت و تصوّف در اداره امر حكومت نيز شريك بودند، مذهب شيعه، به صورت مستقل، حكومت را اداره مى كرد.
در دوره صفويه، فرهنگ تشيّع و فرهنگ هنر و خلّاقيت در عرصه هاى مختلف، نمود پيدا كرد و نگاهى جديد به حديث و تصوّف شد.

رويكرد گسترده به حديث

در اواسط عهد صفويه، علما به علوم عقلى، توجّه ويژه اى نمودند، امّا به اين دليل كه حقيقت دين، از كتاب و سنّت به دست مى آيد، عدّه اى، از فلسفه و مباحث عقلى، به فقه و حديث روى آوردند. علّامه مجلسى نيز با تأليف كتاب هايش (بويژه بحار الأنوار) در اين رويكرد، نقش مهمّى را ايفا كرد. به طور كلّى ، مى توان گفت كه در عصر صفويه، سه حركت مهم در حوزه حديث رخ داد:
1. تدوين دايرة المعارف هاى بزرگ حديثى مانند: بحار الأنوار، الوافى، وسائل الشيعة.
2. حاشيه و شرح بر كتب حديثى مانند: مرآة العقول، شرح فيض كاشانى بر كتب اربعه .
3. ترجمه احاديث به زبان فارسى، با رويكرد عمومى سازى و ترويج معارف دين. البته بايد در نظر داشت كه آزادى تأليف و تدريس كتب حديثى، باعث به وجود آمدن اين حركت ها شد.