روش‏شناسى شرح ملّا صالح مازندرانى بر اصول و روضه « الكافى » - صفحه 170

د. حاشيه ميرزا رفيعا نائينى (م1082ق)

وى در سال 998 ق، در زواره و در عصر صفويه به دنيا آمد. نامش سيّد رفيع الدين محمّد بن حيدر حسينى طباطبايى بود. او استاد علّامه مجلسى و شاگرد شيخ بهايى بود. از جمله آثار وى مى توان به حاشيه بر اصول كافى اشاره كرد. اين حاشيه از آغاز كتاب تا كتاب الحجّة، نگاشته شده است. البته از آن جا كه اين شرح، هم زمان با شرح ملّا صالح بوده، نمى توان گفت اين مطلب را يكى از ديگرى اخذ كرده است.

برخى از شروح پس از ملّا صالح

«مرآة العقول» علّامه مجلسى

وى از معروف ترين عالمان شيعه در عصر صفويه بوده و آثار فراوانى از خود به يادگار گذاشته است، از جمله: بحار الأنوار و مرآة العقول فى شرح أخبار آل الرسول صلى الله عليه و آله وسلم. اين شرح، در سال 1076 ق، پايان يافت.
علّامه مجلسى در برخى موارد، از شرح ملّا صالح استفاده كرده است. البته ناگفته نماند كه ملّا صالح و علّامه مجلسى، در بسيارى موارد، با يكديگر اختلاف نظر دارند و در غالب موارد، علّامه شعرانى، نظر ملّا صالح را ترجيح مى دهد. از ديگر كتب مى توان به ترجمه فارسى سيد جواد مصطفوى از اصول الكافى اشاره كرد كه گاهى همراه با توضيحات و حل مبهمات است.
خلاصه، مى توان شرح ملّا صالح، شرح ملّاصدرا، و مرآة العقول را از مهم ترين شروح بر اصول الكافى دانست با اين تفاوت كه بيان ملّا صالح، بسيار شيوا و روان است، بر خلاف شرح ملّاصدرا كه داراى مضامين و مفاهيم سنگين فلسفى است. وجه امتياز آن بر مرآة العقول نيز اين است كه شرح ملّا صالح، به همراه تعليقه علّامه شعرانى است كه بر غناى آن مى افزايد. از طرف ديگر، تمايلات اخبارى علّامه مجلسى، سبب مخالفت او با برداشت هاى عقلى شارحان قبل از خود است، بر خلاف ملّا صالح كه به علوم عقلى، عنايت بيشترى داشته است و مى توان گفت: «اين كتاب، شرحى است متوسط بين شرح ملّاصدرا و مرحوم مجلسى».

صفحه از 178