ب . كلينى و «الكافى»

1 . زيست نامه ، شخصيت و آثار مرحوم كلينى

نام او محمّد بن يعقوب بن اسحاق كلينى و كنيه اش ابو جعفر است . در منابع شرح حال نگارى ، لقب هاى او از نظر مكانى : كلينى ، رازى ، سلسلى و بغدادى آمده است و درباره شخصيت علمى او با اوصافى چون : ثقة الإسلام ، ملاذ المحدثّين ، قدوة الأنام ، رئيس المحدّثين ، توصيف شده است .
او در روستايى به نام كلين از توابع شهر رى ، در دهستان فشافويه در 38 كيلومترى جنوب غربى شهر رى ، به دنيا آمده است .
پدر او ، شيخ يعقوب بن اسحاق كلينى رازى است كه در كلين مدفون است . دايى او به نام علّان كلينى ، معروف است و هم اينك در آن جا مدفون است .
تاريخ ولادت او دقيق معلوم نيست ؛ ولى از قراين مى توان گفت كه حدود سال هاى 255 ق (كمى قبل يا كمى بعد) به دنيا آمده است .
تاريخ وفات او را عدّه اى 328 ق و برخى ، 329 ق ذكر كرده اند . آرامگاه او در مقبره باب الكوفه بغداد است .
اساتيد و مشايخ حديثى ، او را تا پنجاه نفر و برخى 48 نفر و برخى 36 و برخى 34 نفر ذكر كرده اند .
اين اختلاف ، به خاطر اين است كه مرحوم كلينى براى جمع آورى و تأليف الكافى ، از اساتيد و مشايخ بسيارى بهره برده است ، از بعضى بيشتر و از بعضى كمتر . مرحوم كلينى از هفت نفر ، بيشترين حديث را نقل كرده ، كه عبارت اند از :
1 . على بن ابراهيم (حدود 7068 حديث) ؛
2 . محمّد بن يحيى العطّار (حدود 5073 حديث) ؛
3 . ابوعلى اشعرى ، (حدود 1029 حديث) ؛
4 . حسين بن محمّد بن عمران (حدود 830 حديث) ؛
5 . محمّد بن اسماعيل (حدود 758 حديث) ؛
6 . حُميد بن زياد (حدود 450 حديث) ؛
7 . على بن محمّد بن القاسم بندار (حدود 99 حديث) .
تعداد شاگردان كلينى نيز مورد اختلاف است . عدّه اى آنها را 35 ، برخى 23 و بعضى پانزده يا چهارده نفر ذكر كرده اند كه اين اختلاف ، براساس بهره آنها از كلينى است . بعضى از آنها عبارت اند از : تَلّعُكْبَرى ابن قولويه ، ابو غالب زرارى ، احمد بن ابراهيم ، محمّد بن ابراهيم (معروف به ابن ابى زينب) .
نجاشى ، اوّلين كسى است كه در كتاب رجالش به آثار كلينى اشاره كرده و مصنّفات او را چنين نام برده است :
1 . كتاب الكافى ؛ 2 . كتاب تعبير الرؤيا ؛ 3 . كتاب الرجال ؛ 4 . كتاب الردّ على القرامطه ؛ 5 . كتاب رسائل الأئمّة ؛ 6 . كتاب ما قيل فى الأئمّة من الشعر .
متأسّفانه به جز كتاب الكافى ، كتاب هاى ديگر وى در حوادث روزگار ، از بين رفته اند .