نمودار شماره سه. آثار حدیثی فارسی حوزه حدیثی اصفهان در قرن‌های یازدهم و دوازدهم
تحلیل و بررسی تاریخی
با عنایت به بسترهای شکل‌گیری حرکت متن‌پژوهی محدثان اصفهان و تحلیل آماری آن، از جهت تاریخی می‌توان به نکات زیر دست یافت:
1. اساسی‌ترین دلیل تاریخی جهت تحول عظیم در حوزه حدیثی اصفهان، تشکیل حکومت شیعی صفویان و رسمی شدن مذهب تشیع است. پادشاهان صفوی نیازمند علمای شیعه بودند و علما نیز بهترین استفاده را از این فرصت جهت نگارش، شرح، احیا و نشر میراث حدیثی شیعه به کاربردند. این فضای مساعد سیاسی تا حدی است که شاه عباس دوم صفوی و شاه سلطان حسین علاقه وافری به مطالعه کتب حدیثی نشان دادند و آثار زیادی به تقاضای ایشان و یا برای ایشان نگاشته شد.
2. بیشتر آثار عمیق و علمی در قرن یازدهم صورت پذیرفته است. ثبات سیاسی جامعه و عدم مهاجرت علما و حلقات درسی بی‌شمار در نگارش این آثار بی‌تأثیر نیست. در قرن دوازدهم و از سال 1136ق، و با فروپاشی حکومت صفویان بسیاری از علما به دیگر مراکز حدیثی نظیر: قم، قزوین، شیراز و بحرین مهاجرت می‌کنند و مدرسه حدیثی اصفهان رو به افول می‌نهد. برخی از علما نظیر محمد هادی بن محمد صالح مازندرانی و آصف شیرازی در مقدمه کتاب‌های خود به اوضاع نابسامان آن زمان و مهاجرت علما اشاره کرده‌اند.
