فعّالیت‌های متن‌پژوهانه محدّثان اصفهان در سده‌های یازدهم و دوازدهم (بسترهای شکل‌گیری و نمونه‌ها) - صفحه 65

شیعه در این دوره بوده است (بیش از پانصد اثر). از این میزان 41 درصد (193 اثر) در زمینه متن‌پژوهی است. از آثار متن‌پژوهی، 87 اثر در حوزه کتب اربعه (مجموع کتب اربعه پنج اثر، الکافی 44 اثر، الفقیه شانزده اثر، الاستبصار هفده اثر و التهذیب ده اثر)، 53 اثر در حوزه دیگر کتب حدیثی (صحیفه سجادیه بیست اثر، نهج البلاغه چهارده اثر و دیگر کتب نوزده اثر) و 53 اثر شرح الحدیث است. در مجموع، دسته اول 45 درصد، دسته دوم و سوم، هر کدام، 5/27 درصد است. در نمودار شماره یک به تفکیک درصد هر یک نمایش داده شده است.

2. بیش از نیمی از آثار (5/57 درصد) مربوط به سده یازدهم و بقیه مربوط به سده دوازدهم است. آثار سده دوازدهم بیشتر به صورت تحشیه و تعلیق و شرح حدیث است و کارهای مهم متن‌پژوهی حدیثی در سده یازدهم صورت گرفته است.

3. ده درصد آثار به زبان فارسی است. محمد تقی و محمد باقر مجلسی، آقاجمال خوانساری و سید علاء الدین گلستانه بیشترین نقش را در این زمینه داشته‌اند. از آثار فارسی شصت درصد مربوط به نهج البلاغه و صحیفه سجادیه، بیست درصد آثار در باره دیگر کتب حدیثی و بیست درصد شرح حدیث‌اند. در نمودار شماره یک، به تفکیک، درصد هر یک نمایش داده شده است.

4. 5/32 درصد آثار به صورت حاشیه، تعلیقه و فهرست است: الکافی هفده اثر، الفقیه دوازده اثر، الاستبصار نه اثر، صحیفه سجادیه نه اثر، مجموع کتب اربعه پنج اثر و دیگر کتب حدیثی هفت اثر بوده است.

5. پرکارترین محدثان متن‌پژوه عبارت‌اند از: محمّد باقر مجلسی (بیست اثر)، سید نعمت الله جزایری (سیزده اثر)، محمد تقی مجلسی (هشت اثر)، میرداماد (شش اثر)، آقا جمال خوانساری (پنج اثر)، شیخ بهایی (پنج اثر)، سید علاء الدین گلستانه (پنج اثر)، شیخ محمد صاحب معالم (چهار اثر) بوده‌اند.

در این میان، آثار میرداماد و شیخ بهایی و صاحب معالم بیشتر به صورت حاشیه و تعلیقه بوده است. مجلسی دوم در تمام حوزه‌ها صاحب اثر است. سید نعمت الله جزایری بهترین شروح را دارا است، به ویژه بر التهذیب و الاستبصار. بهترین شروح الفقیه از محمدتقی مجلسی است. گلستانه نیز بهترین شروح نهج البلاغه را نگاشته است. حمیده بنت محمد رویدشتی تنها محدثه است و دارای دو اثر است. الکافی در بین کتب اربعه بیشتر از همه مورد توجه واقع شده است و تقریبا پنجاه درصد شروح و حواشی را این کتاب به خود اختصاص داده است.

صفحه از 70