1. مفهوم حدیث
حدیث در لغت، به هر چیز جدید و نو گفته شده است. خلیل حدیث را «الجدید من الأشیاء» دانسته۱ و ابن منظور حدیث را به «نقیض القدیم»،۲ تفسیر کرده است. طریحی۳ حدیث را مترادف با کلام دانسته‌اند؛ زیرا به تدریج پدید می‌آید. این برداشت با متن برخی روایات _ که حدیث در آن به معنای گفتار آمده _ هماهنگی دارد.۴
اما شهید ثانی (م965ق)، در تبیین معنای اصطلاحی، حدیث و خبر را هم معنا می‌داند. وی معتقد است خبر، مترادف حدیث و اعم از قول پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و امام علیه السلام و صحابی و تابعی و حتی علما و صلحا و مانند این‌ها است. وی در انتها فعل و تقریر را نیز به تعریف افزوده است.۵ این تعریف مورد پذیرش میر داماد (م1041ق)۶ و علامه مجلسی (م1111ق) ۷ نیز قرار گرفته است.
از سوی دیگر، شیخ بهایی (م1030ق) حدیث را کلامی می‌داند که حکایت کننده از قول و فعل و تقریر معصوم علیه السلام باشد. وی اطلاق حدیث را بر آنچه از غیر معصوم گزارش شده، مَجاز می‌شمرد.۸
شهید ثانی از اعتقاد برخی بر اشتمال معنای حدیث بر معنای خبر نیز گزارش داده است.۹ در باره نسبت بین حدیث و خبر اقوال مختلفی مطرح شده است. آشنایی با این دیدگاه‌ها می‌تواند به فهم معنای اصطلاحی حدیث مدد رساند:
1. خبر و حدیث مترادف هستند.
2. خبر اعم از حدیث است؛ یعنی خبر قول هر انسانی است، اما حدیث به قول
1.. کتاب العین، ج۳، ص۱۷۷.
2.لسان العرب، ج۲، ص۱۳۱.
3.«الحدیث: ما یرادف الکلام، و سمی به لتجدده و حدوثه شیئاً فشیئاً» (مجمع البحرین، ج۲، ص۲۴۶. نیز ر.ک: بحار الانوار، ج۲، ص۱۵۷).
4.برای نمونه، ر.ک: الکافی، ج۱، ص۵۱، ح ۱؛ ج۲، ص۷۴، ح ۳.
5.«الخبر و الحدیث: بمعنی؛ هو کلام یکون لنسبته خارج فی أحد الأزمنة؛ تطابقه أو لا. و هو أعم من أن یکون قول الرسول و الإمام و الصحابی و التابعی و غیرهم. و فی معناه فعلهم و تقریرهم. و قد یخص الثانی بما جاء عن المعصوم، و الأول بما جاء عن غیره، أو یجعل الثانی أعم مطلقا» (البدایة فی علم الدرایة (رسائل فی درایة الحدیث)، ج۱، ص۱۲۱).
6.. الرواشح السماویة، ص۶۷.
7.بحار الانوار، ج۲، ص۱۵۷.
8.الوجیزة فی علم الدرایة (رسائل فی درایة الحدیث)، ج۱، ص۵۳۴.
9.. الرعایة لحال البدایة فی علم الدرایة (رسائل فی درایة الحدیث)، ج۱، ص۱۵۱.
