4. آثار و تولیدات حدیثی و مجالس حدیثی در مدرسه بغداد
با توجه به سكونت اصحاب برجسته در بغداد و تكاپوی تحسین‌برانگیز علمی آنان، آثار فراوانی در زمینه‌های مختلفی به نگارش درآمد كه به عنوان نمونه گفته‌اند كه یونس بن عبدالرحمن در عرصه كلام هزار جلد كتاب در نقد مخالفین تألیف كرده است.۱ تلاش‌های آنان در عرصه حدیث نیز قابل توجه است، و در این زمینه نیز آثار ارزشمند حدیثی در حوزه بغداد تدوین گردید كه بسیاری از این آثار در سده‌های پسینی در تدوین جوامع حدیثی مورد استفاده قرار گرفت. کتاب‌های تولید شده در حوزه حدیثی بغداد را می‌توان به دو گونه تك‌نگاری و جامع‌نگاری دسته‌بندی كرد.
به نظر می‌رسد نخستین جامع‌نگاری حدیثی امامیه در بغداد صورت گرفته است. كتاب جامع فی ابواب الفقه علی بن ابی‌حمزه بطائنی كوفی بغدادی از آثار اولیه جامع‌نگاری محسوب می‌شود.۲ گفته شده كه یاران یونس كتابی به نام الجامع، در اختیار داشتند كه در آن احادیث اهل بیت علیهم السلام گردآوری شده بود.۳ احتمال می‌رود این اثر، همان كتاب الجامع الكبیر فی الفقه۴ و یا جامع الآثار۵ یونس بن عبدالرحمن باشد. این كتاب از طریق ابوالعباس حمیری به قم راه پیدا كرده است.۶ یونس كتاب دیگری به نام الجامع الصغیر تألیف كرده بوده كه سید بن طاوس (م664ق) از آن بهره برده است.۷ البته فهرست‌نگاران شیعی به این كتاب اخیر اشاره‌ای نكرده‌اند. ظریف بن ناصح، از اصحاب مقیم بغداد، با نگاشتن كتاب الجامع فی سائر ابواب الحلال و الحرام نیز در زمره نخستین جامع‌نگاران حدیث امامیه قرار دارد.۸ این اثر هم توسط حمیری به قم منتقل گردیده است.۹
همچنین به نظر می‌رسد برای اولین بار کتاب‌هایی از نوع قُرب الاسناد و بُعد الاسناد در
1.. فضل بن شاذان نقل کرده که « یونس بن عبدالرحمن...و ألف ألف جلد رداً علی المخالفین» (اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۸۰).
2.. رجال النجاشی، ص۲۵۰.
3.. اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۹۰، ش۹۵۵.
4.. رجال النجاشی، ص۴۴۷.
5.. فهرست الطوسی، ص۲۲۶.
6.. رجال النجاشی، ص۴۴۷ و ۴۴۸؛ فهرست الطوسی، ص۲۲۶.
7.. سعد السعود، ص۷۹ و ۸۰؛ فرج المهموم، ص۲ و ۲۳.
8.. رجال النجاشی، ص۲۰۹.
9.. همان.
