جمله است.۱ منصور عباسی می‌كوشید تا با دعوت علما و دانشمندان به اعتبار این شهر نوساخته بیافزاید؛۲ سیاستی كه خلفای پس از او نیز به آن اهتمام داشته‌اند. از این رو، خلفا و كارگزاران عباسی در رواج مباحثات علمی و كلامی در بغداد از هیچ كوششی فرو گذار نمی‌كردند؛ تا جایی كه اینان در كاخ‌ها و منازل خویش گفت و گوهای علمی ترتیب می‌دادند.۳ حتی با سفارش و حمایت مستقیم سردمداران عباسی برخی از آثار حدیثی اهل‌سنت تدوین گردید.۴ حمایت‌های فراوان حكمرانان عباسی از نهضت ترجمه متون ملل غیر مسلمان، از جمله آثار یونانی انكار ناپذیر است.
در پی شكوفایی علمی _ فرهنگی و حتی سیاسی و اقتصادی بغداد، گروهی از اصحاب امام صادق علیه السلام و امام كاظم علیه السلام، به تدریج، از كوفه به این شهر نوبنیاد مهاجرت كردند. با نگاهی به كتاب الرجال شیخ طوسی به خوبی در‌می‌یابیم كه شخصیت‌های قابل توجهی چون عمرو بن جریر بجلی، محمد بن الحجاج اللخمی، محمد بن‌‌عبدالملك الانصاری، محمد بن مجیب الصائغ، یحیی بن سعید القرشی و منصور بن عباس _ كه اصالتی كوفه داشتند _ به مرور به بغداد آمده و در آن شهر سكنا گزیدند.۵ شاید یكی از عواملی كه به افول مدرسه كوفه شتاب بخشید و رونق آن محیط علمی را كاهش داد، همین مهاجرت اصحاب از كوفه به بغداد بوده است. به هر روی، در این مهاجرت تقریباً بیشتر جریان‌های فكری كوفه، از جمله دو جریان عمده كلامی و حدیثی حضور داشتند. هشام بن‌حكم سردسته متكلمان مهاجركوفی به بغداد به شمار می‌رفت و شاگردان كلامی وی، نظیر علی بن اسماعیل میثمی۶ و ابوالحسن علی بن منصور كوفی۷ نیز ظاهراً به همراه وی به آن شهر كوچیدند. همچنین جریان حدیثی كوفه نیز با مهاجرت محدثان برجسته‌ای چون عبدالرحمن بن حجاج و ظریف بن ناصح كوفی _ كه به تعبیر دارقطنی «فهو شیخ من الكوفیین من شیوخ
1.. در باره پیشینه تاریخی بغداد، ر.ک: دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مدخل بغداد، ج۱۲، ص۲۹۱ و ۲۹۲.
2.. منصور از ابوحنیفه و حجاج بن ارطاه، دو تن از علمای برجسته اهل سنت برای شرکت در مراسم ساخت شهر بغداد دعوت کرد (تاریخ الطبری، ج۶، ص۲۳۷؛ تاریخ بغداد، ج۱، ص۹۱).
3.. برای نمونه، ر.ک: به مجالس علمی اندیشمندان مسلمان در حضور هارون، مامون و معتصم عباسی (طبقات المعتزله، ص۵۶، ۶۲، ۶۳، ۱۲۳، ۱۲۴، ۱۲۵؛ اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۳۴).
4.. تاریخ الاسلام، ج۱۱، ص۳۲۱ – ۳۲۲.
5.. رجال الطوسی، ص۲۵۰،۲۸۰، ۲۸۹، ۲۹۵، ۳۲۲ و ۳۷۹.
6.. بر اساس برخی گزارش‌ها علی بن اسماعیل بن شعیب بن میثم تمار کوفی قبل از آن که در بصره ساکن شود (رجال النجاشی، ص۲۵۱) مدتی را در بغداد و در زندان هارون عباسی بوده است (اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۳۸).
7.. رجال النجاشی، ص۲۵۰.
