مدرسه حدیثی امامیه در بغداد - صفحه 149

آموزی به بغداد عزیمت كردند. در این زمینه می‌توان به بهره‌مندی حسن‌ بن ‌فضال، محمد بن ‌حسین بن ‌‌ابی‌الخطاب (م262ق) و حسن بن‌ محمد بن ‌سماعه (م263ق)، محدث كثیرالحدیث شیعه، از محضر محدثان بغدادی همچون محمد بن‌ابی عمیر اشاره كرد.۱ این امر به خودی خود از جایگاه رفیع كانون حدیثی بغداد حكایت دارد. نكته جالب توجه این كه به نظر می‌رسد بنوفضال _ كه بعدها از پرچمداران جریان حدیثی كوفه به شمار می‌رفتند _ از طرفداران خط ابن‌ ابی‌عمیر بغدادی در كوفه بوده‌اند.۲

قم: حوزه حدیثی بغداد یكی از مهم‌ترین منابع حدیث مدرسه حدیثی قم محسوب می‌شود. تقریباً در آستانه غیبت صغرا مدرسه حدیثی قم در مرحله شكل‌گیری بوده و قمی‌ها سخت در تكاپوی گردآوری معارف اهل‌بیت علیهم السلام بودند. آنان از اصحاب امامیه در بغداد، میراث حدیثی را فرا گرفته و به قم انتقال دادند. به ‌نظر می‌رسد قمیان در آغاز (نیمه اول قرن سوم هجری) در فراگیری حدیث از اصحاب بغدادی، تفاوتی بین دو طیف عمده آن (طیف ابن‌ ابی‌عمیر و یونس بن‌عبدالرحمن) قایل نمی‌شدند و از هر دو گروه به یكسانی، نقل حدیث می‌كردند، ولی در دوره‌های بعد (تقریباً در سال‌های 260ق تا 350ق) آنها بیشتر به سوی خط ابن ‌ابی عمیر گرایش پیدا كرده و با روایات خط یونس بن‌ عبدالرحمن روشی سخت‌گیرانه پیش گرفتند.

به‌ هر روی، در این عصر قمی‌های سرشناسی مانند برقی، صفار، ابوالعباس حمیری، عبدالله بن‌عامر اشعری۳ عموی حسین بن‌ احمد بن‌ عامر (استاد كلینی) به بغداد آمدند و از اصحابی چون ابن ‌‌ابی‌عمیر، یعقوب بن ‌یزید، محمد بن‌ عیسی بن‌ عبید اخذ حدیث كردند.۴ گفته شده كه احمد بن ‌محمد بن ‌عیسی اشعری از طریق ابن‌ ابی‌عمیر، به كتاب‌های صد نفر از اصحاب امام صادق علیه السلام دست پیدا كرد.۵ ابراهیم بن‌ هاشم نیز _ كه او را نخستین انتشار دهنده حدیث كوفیان در قم برشمرده‌اند _ ظاهراً قبل از ورود به قم،_ در بغداد از یونس بن ‌عبدالرحمان و ابن ‌ابی‌عمیر روایات بغدادی‌ها را فراگرفته و در قم منتشر ساخته است و حتی او به عنوان «تلمیذ یونس بن ‌عبدالرحمن» شناخته

1.. رجال الطوسی، ص۲۹۹؛ معجم رجال الحدیث، ج۱۵، ص۳۰۰.

2.. علی بن ‌حسن بن ‌فضال همواره ابن‌ ابی عمیر را افقه و افضل و اصلح از یونس برمی شمرد (اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۵۴ و ۸۵۵).

3.. رجال الطوسی، ص۴۲۴.

4.. معجم رجال الحدیث، ج۱۵، ص۳۰۰؛ ج۱۸، ص۱۱۶؛ ج۲۱، ص۱۵۹.

5.. فهرست الطوسی، ص۲۱۸.

صفحه از 159