تحلیل مستندشناختی نظریه مؤلف
این تحلیل مؤلّف، مبتنی بر استفاده عموم از «الفَرآئِض» است که جمع همراه با «أل» است و جمع همراه با «أل» نیز از الفاظی است که معمولاً اصولیان آن را مفید عموم می‌داند.۱
ب. عموم حاصل از «نکره در سیاق نفی»
نظریه مؤلّف در ذیل عبارتی از حدیث معراج که بیان‌گر یکی از دعاهای رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم برای اهل کمال از امت خود است: «أَللّهُمَّ ارْزُقْهُمْ... وَ عَقْلًا لَیسَ بَعْدَهُ حُمْقٌ»:۲
۰.مقصود از عقل در این روایت که رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم آن را برای برجستگان امت خود درخواست کرده‌اند، عقل کامل است که با از بین رفتن هرگونه حماقت در وجود آنان به دست می‌آید.۳
تحلیل مستندشناختی نظریه مؤلف
مؤلّف، به عموم حاصل از نکره در سیاق نفی به عنوان یکی از ساختارهای دلالت بر عموم۴ تمسّک نموده و به این نتیجه رسیده‌اند که مقصود از عبارت «لَیسَ بَعْدَهُ حُمْقٌ»، نفی هر گونه حماقت است. ایشان به دنبال این نفی و نیز با معنا‌شناسی حمق و تقابل آن با عقل در روایات، به لازمه قطعی این نفی _ که وجود عقل کامل است _ حکم کرده است.۵ همچنین، ایشان پس از بررسی دیگر ظواهر دینی و تأیید امکانی این عموم، یعنی امکان دست‌یابی انسان غیر معصوم به عقل کامل، به این عام تمسّک کرده و با روش مذکور، از طرفی فحص لازم _ که «تمسّک» به عموم را موجه کند _ انجام داده و از طرف دیگر، با این فحص، نصوص فراوانی هم‌سو با عموم مذکور را گردآوری کرده و با این تجمیع، ظهور عام در عموم را «تقویت» نموده است.
هشت مورد دیگر از همین دست در روایت معراج وجود دارد که مشتمل بر معانی بسیار بلندی در کمالات انسانی هستند و مؤلّف پس از فحص در قران و روایات و ادعیه و تأیید عموم حاصل از نکره در سیاق نفی به کمک دیگر نصوص، این معانی عرفانی را استنباط
1.. عدة الاصول، ج۱، ص۲۹۲ و ۲۷۶؛ تمهید القواعد الأصولیة و العربیة، ص۱۵۶؛ قوانین الأصول، ص۱۹۷.
2.. الوافی، ج۲۶، ص۱۴۶؛ بحار الانوار، ج۷۴، ص۲۶.
3.. سِرُّ الإسراء، ج۲، ص۴۶۲.
4.. تمهید القواعد الأصولیة و العربیة، ص۱۶۰؛ قوانین‌الأصول، ص۲۲۳.
5.. سِرُّ الإسراء، ج۲، ص۴۶۲.
