معنا‌کاوی است۱ _ ارزیابی می‌شود؛ اما برخی بزرگان _ که در تفسیر روایات أبدال و أوتاد وارد شده‌اند _ به استقصای روایات و تفسیر مفهوم این دو عنوان بر اساس مجموع روایات نپرداخته و به همان تفسیر لغوی اکتفا کرده‌اند.۲ گاهی هم به تفسیرهایی از معنای أوتاد و أبدال دست زده‌اند که هیچ‌کدام مستند به لغت و حدیث نیستند.۳
2. تفسیر معنای روح: این اصطلاح اساسی که دارای بار انسان‌شناختی بنیادین در نظام تربیت اسلامی است، در اولین مرحله از تحلیل، یعنی اصطلاح‌شناسی آن به بیراهه رفته است. برخی شارحان جامع روایی در تفسیر معنای روح، آن را بر اساس اقوالی از حکما و اطبا تفسیر کرده۴ و برخی هم بر اساس برداشت خود از آیه سؤال از روح۵ راه هرگونه تحلیل و شناخت آن را بر خود بسته انگاشته‌اند؛۶ اما مؤلّف سِرُّ الإسراء در ذیل «فَتَطیرُ الرُّوحُ مِنْ أَیدِی المَلائِكَةِ...»۷ از حدیث معراج، ابتدا از کاوش لغوی در این اصطلاح سخن گفته و سپس تنبه داده که لفظ روح، یک حقیقت قرآنی است که در لغت دارای معانی مختلفی است و در نصوص اسلامی هم استعمالات متعدد دارد و فهم و تعیین معنای مورد نظر در هر مورد، تنها با «قراین» یا «بیانات تفسیری» معصومان علیهم السلام ممکن است.۸
3. استفاده آموزه عرفانی از مجرای تحلیل لغوی _ قرآنی _ روایی: مؤلّف در ذیل عبارت «ثُمَّ أَخْتِمُ عَلی قَلْبِكَ بِالمَعْرِفَةِ ما لا یقْتَدِرُ عَلی وَصْفِهِالواصِفُونَ، وَ اجْعَلُ لَكَ مَعْلَماً حَیثُ تَوَجَّهْتَ»۹ از حدیث معراج، ابتدا به تحلیل لغوی دست زده و نوشته است:
۰.المَعْلَم در لغت، عبارت است از علامت و نشانه‌ای که در راه‌ها نهاده می‌شود تا مسیر به وسیله آن مشخص شود.
سپس بر اساس آیات و روایات متعدد چنین استنباط کرده که معنای خاصّ این لفظ در این‌جا عبارت است از همه اشیا از جمله نفس انسان عارف که در همه آنها خدای متعال را _
1.. اصول الفقه، ج۲، ص۱۳۸.
2.. الوافی، ج۲۲، ص۷۳۴، بیان مؤلّف در ذیل حدیث؛ مرآة العقول، ج۶، ص۲۳۲، بیان مؤلّف در ذیل حدیث.
3.. بحار الانوار، ج۵۳، ص۳۰۱.
4.. الوافی، ج۱، ص۴۱۷، بیان مؤلّف در ذیل حدیث؛ مرآة العقول، ج۲، ص۸۳، بیان مؤلّف در ذیل حدیث.
5.. سوره اسراء، آیۀ ۸۵.
6.. شرح‌الكافی، ج۱، ص۲۶۲، بیان مؤلّف در ذیل حدیث.
7.. إرشاد القلوب، ج۱، ص۲۰۳؛ الوافی، ج۲۶، ص۱۴۸.
8.. سِرُّ الإسراء، ج۳، ص۲۹۰.
9.. الوافی، ج۲۶، ص۱۵۰.
