نظریه یکم. تفسیر صفات به صفات مخلوقات و صفات جسمانی

بعضی از مفسران نهج البلاغه، صفات مندرج در این روایات را ناظر به صفات مخلوقات و ویژگی‏های امکانی دانسته‏اند.^۱ برخی دیگر نیز با توجه به قراینی چون نفی حدود، وقت، نعت و اجل از خداوند در این روایات، کاربرد صفات را ناظر به «صفات جسمانی» دانسته‏اند؛ زیرا این ‏گونه صفات از عوارض جسم و مخصوص امور جسمانی است.^۲ علامه جعفری نفی صفات را ناظر به صفاتی دانسته که لازمه آنها مرکّب بودنِ ذات است.^۳ تفسیر صفات به صفات جسمانی، اخص از صفات ممکنات است؛ زیرا ممکن و متصور است برخی از ممکنات دارای جسم و صفات جسمانی نباشند.

نظریه دوم. نفی صفات و پذیرش نیابت ذات از صفات

گروه دیگری از محدثان و متکلمان نیز مستندات الهیات سلبی را از منظر وجودشناختی مورد توجه قرار داده‌اند و قایل به نفی هر گونه صفتی از ذات الهی شده‏اند. قاضی سعید قمی _ که از برجسته‌ترین قایلان به این نظریه است _ می‌گوید:

۰.معنای «نفی الصفات عنه...» این نیست که ذاتی وجود دارد و صفاتی قائم به آن ذات یا مستقل یا حتی صفاتی عین ذات وجود دارند؛ بلکه ذات، مصداق همه صفات است.^۴

وی معتقد است که صفت و موصوف، چه عین ذات و چه زاید بر ذات، هر دو مخلوق هستند و نمی‌توان آنها را به خدا نسبت داد.^۵ وی در بُعد معناشناختی صفات، اظهار می‌دارد:

۰.صفاتی که در آیات و روایات برای خداوند اثبات شده، باید به‌صورت سلب نقائض و متضادّ آنها تفسیر شود. ^۶

نظریه سوم. اثبات صفات ذات و نفی صفات زاید بر ذات

بسیاری از فیلسوفان و متکلمان، با رویکرد هستی‌شناختی با روایات مربوط به صفات