مثل زدن دست بر زانو و خراشيدن رو و گشودن موى در وقت وفات اطفال يا فوات مال ، و مانند تلفّظ به كلمات شكايت آميز از خالقِ هر كس و هر چيز در اوان حلول محنت و زمان نزول بليّت .
و مروى است در كتاب معاني الأخبار كه جناب رسول مختار ـ عليه وآله السلام بالليل والنهار ـ پرسيد در حديثى طويل تفسير «صبر» را از حضرت جبرئيل عليه السلام ؟ پس او در جواب گفت كه : يصبر في الضرّاء كما يصبر في السرّاء ، وفي الفاقة كما يصبر في الفناء ، وفي البلاء كما يصبر في العافية ، فلا يشكو حاله عند المخلوق بما يصيبه من البلاء ، ^۱ حاصل معنى اين كه : «صبر آن است كه خود را نگاه دارد در وقتى كه گرفتار شود به چيزى كه به حسب ظاهر ضرر و نقصان او در آن است ؛ چنانچه در حال سرور و خوشحالى شعار مردان است ، و صبر كند در وقت شدت احتياج مثل صبر در وقت بى نيازى و حصول كل ما يحتاج ، و صبر كند در وقت بلا و سستى مانند صبر در زمان عافيت و تندرستى ، پس از حال خود نزد خلايق شكايت نكند به سبب آنچه از بلا به او رسد» .
بدان كه مراد به مكروه نفس در اين مقام اعمّ است از مشقّت فعل طاعت و محنت ترك معصيت و ابتلا به نقصان مال يا جان و گرفتارى به فراق دوستان و فرزندان ؛ چنانچه از تضاعيف آيات و روايات معلوم و در كتب معتبره احاديث مسطور و مرقوم است و چون اين مقام گنجايش نقل تمام آن [را ]ندارد ، قلم صدقْ رقم ، ترجمه بعضى آنها را بر لوحه عرضى مى نگارد .
از آن جمله در كتاب «الإيمان والكفر» كافى از حضرت امام محمّد باقر عليه السلام مروى است كه : الجنة محفوفة بالمكاره والصبر ، فمن صبر على المكاره في الدنيا دخل الجنّة ؛ وجهنّم محفوفة باللذات والشهوات ، فمن أعطى نفسه لذّتها وشهوتها دخل النار ، ^۲ خلاصه معنى اين كه : «بهشت احاطه كرده شده است به امورى كه مكروه نفس است و به صبر بر آنها ، پس كسى كه در اين عاريت سرا متحمل صبر بر مكاره گرديد ، داخل مى شود در بهشت جاويد» .