دو «عمرو» و یک حدیث اثناعشری

سید محمد رضا لواسانی^۱

چکیده

دو تن از راویان حدیث در قرن دوم هجری، عمرو به خالد واسطی، معروف به «ابو‌خالد واسطی» و «عمرو بن ثابت بن هرمز»، به «عمرو بن ابی ‌المقدام» مشهورند. در باره گرایش فکری این دو تن، بین رجالیان امامی اتفاق نظر وجود ندارد. مقاله حاضر می‌کوشد گرایش فکری این دو را با تکیه بر قراین تاریخی معلوم سازد. یکی از ملاک‌های مهمی که به این منظور به کار گرفته می‌شود، توجه به محتوای اخباری است که از اینان نقل شده است. با به کار گیری این ملاک، نتیجه گرفته می‌شود که ابو‌خالد متعلق به فرقه جارودیه و ابن ابی ‌المقدام، بر خلاف پدر بتری‌اش، به احتمال زیاد، امامی مذهب بوده است. پس از آن، مقاله نشان می‌دهد که در یکی از اخبارِ دال بر موضوع دوازده امام، نام عمرو بن خالد، به اشتباه، جایگزین نام عمرو بن ثابت شده است.

کلید‌واژه‌ها: عمرو بن خالد (ابو خالد واسطی)، عمرو بن ثابت (ابن ابی ‌المقدام)، جارودیه، اخبار دوازده امام.

مقدمه

هم‌زمان با قیام زید، دو گروه مهم از قیام او هواداری کردند. گروه نخست، کسانی بودند که از دو خلیفه نخست بیزاری می‏جستند و معتقد به امامت امیرالمؤمنین‏ علیه السلام و حسنین علیهما السلام مبتنی بر نص نبوی بودند؛ علم را تنها به اهل‏بیت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم منحصر می‏دانستند و برای ذریه حضرت صدیقه علیها السلام شأنی خاص قایل بودند. اینان به یکی از اصحاب امام باقر علیه السلام به نام زیاد بن منذر، مشهور به ابو الجارود منسوب بودند و از همین رو، به «جارودیه» نامور شدند. وجه تمایز مهم آنان با امامیه در تعریفشان از امامت، شروط و شؤون آن بود. آنان امامت را منحصر به نسل امام حسین علیه السلام نمی‏دانستند و باور داشتند هر کس از