توجه است:
۰.و ما كان فیه عن الأصبغ بن نباتة، فقد رویته عن محمّد بن علی ماجیلویه _ رضی اللّه عنه _ عن أبیه، عن أحمد بن محمّد خالد، عن الهیثم بن عبد اللّه النهدی، عن الحسین بن علوان، عن عمرو بن ثابت، عن سعد بن طریف، عن الأصبغ بن نباتة.۱
بدین ترتیب، مشخص می‌شود که اخباری از «اصبغ بن نباته» که نزد صدوق بوده، از طریق «سعد بن طریف» به واسطه «عمرو بن ثابت» به «حسین بن علوان» و پس از او به «هیثم نهدی» رسیده است؛ چنان که صدوق در کتاب الامالی خویش نیز خبری را نقل کرده که با همان وسایط (پدرش، سعد بن عبد الله، هیثم و حسین بن علوان) و منقول از «سعد بن طریف از اصبغ بن نباته» است؛ اما حلقه ارتباط این دو گروه در این حدیث «عمرو بن ثابت» و نه «عمرو بن خالد» است.۲
به عبارت دیگر، می‌توان گفت صدوق (به جز در دو مورد) در هیچ جا خبری را از طریق «حسین بن علوان» از «اصبغ بن نباته»۳ نقل نکرده است که در آن نام «عمرو بن خالد» آمده باشد (و یکی از این دو مورد، همین حدیث مورد گفت و گو است که تعارض آن با معتقدات ابو خالد آشکار است).۴ در مقابل، در موارد متعددی اخباری را از اصبغ بن نباته نقل کرده است که در طریق آنها «عمرو بن ثابت» حضور دارد.۵
1.. همان، ج۴، ص۴۴۵.
2.. حَدَّثَنَا أَبِی( قَالَ: حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ، عَنِ الْهَیثَمِ بْنِ أَبِی مَسْرُوقٍ النَّهْدِی، عَنِ الْحُسَینِ بْنِ عُلْوَانَ، عَنْ عَمْرِو بْنِ ثَابِتٍ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ سَعْدِ بْنِ ظَرِیفٍ، عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ(: ذَاتَ یوْمٍ عَلَی مِنْبَرِ الْكُوفَةِ أَنَا سَیدُ الْوَصِیینَ وَ وَصِی سَیدِ النَّبِیینَ أَنَا إِمَامُ الْمُسْلِمِینَ ... (الامالی (صدوق)، ص۲۵).
3.. باید توجه نمود که در نقل حسین بن علوان از عمرو بن خالد و از زید جای تردیدی نیست. صدوق روایات زید را از ابو خالد و بعد از او حسین بن علوان نقل کرده است: «و ما كان فیه، عن زید بن علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب( فقد رویته، عن أبی و محمد بن الحسن _ رضی الله عنهما _ عن سعد بن عبد الله، عن أبی الجوزاء المنبه بن عبد الله، عن الحسین بن علوان، عن عمرو بن خالد، عن زید بن علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب(».گفت و گو در این‌جا در باره روایتی است که از اصبغ (و نه از زید) به واسطه ابو خالد واسطی نقل شده است:
4.. حدیث دوم به شرح زیر است: حَدَّثَنَا عَلِی بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْوَرَّاقُ، قَالَ: حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی خَلَفٍ الْأَشْعَرِی، قَالَ: حَدَّثَنَا الْهَیثَمُ بْنُ أَبِی مَسْرُوقٍ النَّهْدِی، عَنِ الْحُسَینِ بْنِ عُلْوَانَ، عَنْ عَمْرِو بْنِ خَالِدٍ، عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ، عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ، قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ(: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ( یقُولُ: أَنَا سَیدُ وُلْدِ آدَمَ وَ أَنْتَ یا عَلِی وَ الْأَئِمَّةُ مِنْ بَعْدِكَ سَادَةُ أُمَّتِی مَنْ أَحَبَّنَا فَقَدْ أَحَبَّ اللَّهَ وَ مَنْ أَبْغَضَنَا فَقَدْ أَبْغَضَ اللَّهَ وَ مَنْ وَالانَا فَقَدْ وَالَی اللَّهَ وَ مَنْ عَادَانَا فَقَدْ عَادَی اللَّهَ وَ مَنْ أَطَاعَنَا فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ وَ مَنْ عَصَانَا فَقَدْ عَصَی اللَّهَ (الامالی (صدوق)، ص۴۷۶).
5.. به جز تمامی موارد منقول از اصبغ در کتاب الفقیه _ که مشیخه صدوق مؤید این مدعا است _ می‌توان موارد زیر را نیز برشمرد: حَدَّثَنَا أَبِی( قَالَ: حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ، عَنِ الْهَیثَمِ بْنِ أَبِی مَسْرُوقٍ النَّهْدِی، عَنِ الْحُسَینِ بْنِ عُلْوَانَ، عَنْ عَمْرِو بْنِ ثَابِتٍ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ سَعْدِ بْنِ ظَرِیفٍ، عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ، قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ( ذَاتَ یوْمٍ عَلَی مِنْبَرِ الْكُوفَةِ: أَنَا سَیدُ الْوَصِیینَ وَ وَصِی سَیدِ النَّبِیینَ ... (همان، ص۲۵)، حَدَّثَنَا عَلِی بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الوَرَّاقُ وَ عَلِی بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْمَعْرُوفُ بِابْنِ مَقْبُرَةَ الْقَزْوِینِی قَالا: حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ، قَالَ: حَدَّثَنَا الْهَیثَمُ بْنُ أَبِی مَسْرُوقٍ النَّهْدِی، عَنِ الْحُسَینِ بْنِ عُلْوَانَ، عَنْ عَمْرِو بْنِ ثَابِتٍ، عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ، عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ( عَدَلَ مِنْ عِنْدِ حَائِطٍ مَائِلٍ إِلَی حَائِطٍ آخَرَ فَقِیلَ لَهُ ... (التوحید، ص۳۶۹)؛ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ یحْیی الْعَطَّارُ _ رَضِی اللَّهُ عَنْهُ _ قَالَ: حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو الْجَوْزَاءِ الْمُنَبِّهُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: حَدَّثَنَا الْحُسَینُ بْنُ عُلْوَانَ، عَنْ عَمْرِو بْنِ ثَابِتِ بْنِ هُرْمُزَ الْحَدَّادِ، عَنْ سَعْدِ بْنِ ظَرِیفٍ، عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ(: یأْتِی عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ یرْتَفِعُ فِیهِ الْفَاحِشَةُ ... (فضائل الأشهر الثلاثة، ص۹۲)؛ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ الشَّیبَانِی _ رَضِی اللَّهُ عَنْهُ _ قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْكُوفِی، قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ الْبَرْمَكِی، قَالَ: حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَحْمَدَ، عَنْ سُلَیمَانَ بْنِ حَفْصٍ الْمَرْوَزِی، عَنْ عَمْرِو بْنِ ثَابِتٍ، عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ، عَنْ سَعِیدِ بْنِ جُبَیرٍ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: لَمَّا سَدَّ رَسُولُ اللَّهِ( الْأَبْوَابَ الشَّارِعَةَ إِلَی الْمَسْجِدِ إِلَّا بَابَ عَلِی( ضَجَّ أَصْحَابُهُ ... (علل الشرایع، ج۱، ص۲۰۱).
