بررسی روایات لعن «زرارة بن اعین» با توجه به جریان‌های کلامی امامیه - صفحه 121

«محمد بن عیسی بن عبید» است که شیخ طوسی وی را تضعیف کرده و او را «یونسی»۱ معرفی کرده است.۲ کشی آورده است که وی از اصحاب «هشام بن حکم» است و در خراسان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده و توسط فضل بن شاذان مدح بلیغی شده است.۳

برخی بر آن‌اند که جریان‌سازی علیه محمد بن عیسی بن عبید از سوی جریان فکری متقابل، یعنی حوزه قم بوده است؛ زیرا حوزه قم مخالف جریان فکری «هشام بن حکم» بوده است.۴ شبیه این گزارش در باره «یونس بن عبد الرحمن» است. شیخ طوسی می‏نویسد:

۰.قمی‏ها او را تضعیف کرده‌اند؛ در حالی‌که ثقه است.۵

این مطلب نشان‌دهنده تأثیر بالای خطوط فکری بر معیار جرح‌و تعدیل راویان است که نباید از نظر پژوهش‏گر مخفی بماند.

راوی دیگر، «مِسْمَع كِرْدین» یا همان «مسمع بن عبدالملک» نیز امامی و ثقه است؛۶ اما اشکال در ضعف طریقی است که روایت محمد بن عیسی از یونس دارا است. «محمد بن حسن بن ولید»، معروف به «ابن ولید»، استاد شیخ صدوق، متفردات «محمد بن عیسی» به نقل از «یونس بن عبد الرحمن» را ضعیف شمرده است.۷

برخی بر این باورند که موضع‌گیری «ابن ولید» در باره متفردات وی به نقل از «یونس» شاهدی بر ادامه موضع‌گیری قمی‏ها علیه جریان «هشام بن حکم» است؛۸ اما این استدلال از آن روی ضعیف می‏نماید که اگر این‌گونه بود، ابن ولید «یونس» را _ که از شاگردان خاص «هشام بن حکم» بود _ باید تضعیف می‏کرد، نه این که تنها متفردات «محمد بن عیسی» از وی را استثنا کند. برخی از رجالیان علت ضعف طریق «محمد بن عیسی» از «یونس» را صغر سن وی می‏دانند که واسطه‌‌ای خوب، برای انتقال روایات نبوده ‌است.۹

1.. مرحوم شوشتری در باره این تعبیر می‏نویسد: مراد این است که او از اصحاب و پیروان یونس بن عبدالرحمن بوده است و از باورهای او که در آن دوره برخی آن را فاسد به شمار می‏آوردند، پیروی می‏کرده است. (ر.ک: قاموس الرجال، ج۱، ص۸۱ - ۸۲).

2.. الفهرست، ص۴۰۲؛ معجم رجال الحدیث، ج۱۷، ص۱۱۳ - ۱۱۵؛همان، ج۲۰، ص۱۱۹.

3.. رجال الکشی، ص۵۳۸.

4.. ر.ک: «بازشناسی جریان هشام بن حکم در تاریخ متقدم امامیه»، ص۱۳۸.

5.. رجال الطوسی، ص‏۳۴۶.

6.. رجال النجاشی، ص‏۴۲۰.

7.. همان، ص۳۳۴.

8.. ر.ک: «بازشناسی جریان هشام بن حکم در تاریخ متقدم امامیه»، ص۱۴۱.

9.. رجال ابن داود، ص۵۰۹.

صفحه از 134