۳ - ۲. نقل به معنای روایات

بررسی محتوای روایات لعن زراره بیانگر این مطلب است که در هر سه روایت چرایی لعن زراره، اندیشه وی در باره موضوع کلامی استطاعت دانسته شده است.^۱

نگرش خاص «زراره» در باره استطاعت قبل ازفعل، موجب سؤال‏ها و واکنش‌های منفی زیادی از سوی هم‌عصران وی شد؛ تا آنجا که مردم خدمت امام صادق علیه السلام می‏رسیدند و دراین باره نظر آن حضرت علیه السلام را جویا می‏شدند. امام صادق علیه السلام از اندیشه استطاعت قبل از فعل _ که به زراره نسبت می‏دادند _ برائت خود را اعلام نمودند:

۰.لَیسَ مِنْ دِینِی وَ لَا دِینِ آبَائِی، قَالَ: إِنَّمَا أَعْنِی بِذَلِكَ قَوْلَ زُرَارَةَ وَ أَشْبَاهِهِ؛ ^۲

۰.این اندیشه از دین من و پدرانم نیست. راوی در ادامه توضیح می‏دهد که منظور سخن زراره و پیروانش است.

در واقع، امام صادق علیه السلام زراره را مورد نکوهش قرار نمی‏دهد، بلکه از اندیشه‌ای که به وی در مسأله‌ای خاص (استطاعت) نسبت می‏دهند، ناخرسندی خود را ابراز می‏نماید. بنا بر این، احتمال می‏رود که این روایات نقل به معنا شده باشند؛ یعنی امام از اندیشه زراره در باره موضوعی برائت جسته‏اند، ولی راویان آن را به شخص زراره نسبت داده‏اند.

نقل به معنا می‏توانسته به طور عمدی و غیر عمدی صورت گرفته‌باشد. گزارش‌های صریحی در این زمینه از امام صادق علیه السلام وجود دارد که نشان می‏دهد برخی از اصحاب به عمد، سخنان امام صادق علیه السلام را در باره زراره تحریف می‏کرده‏اند. بر اساس یکی از گزارش‌هایی که در دست است، حمزه بن حمران خدمت امام صادق علیه السلام عرض کرد:

۰.بَلَغَنِی أَنَّكَ بَرِئْتَ مِنْ عَمِّی یعْنِی زُرَارَةَ قَالَ، فَقَالَ: أَنَا لَمْ أَبْرَأْ مِنْ زُرَارَةَ لَكِنَّهُمْ یجِیئُونَ وَ یذْكُرُونَ وَ یرْوُونَ عَنْهُ، فَلَوْ سَكَتُّ عَنْهُ أَلْزَمُونِیهِ، فَأَقُولُ مَنْ قَالَ هَذَا فَأَنَا إِلَی اللَّهِ مِنْهُ بَرِی‌ءٌ؛^۳

۰.به من خبر رسیده‌است که شما از عمویم زراره برائت جسته‌اید (این مطلب درست است؟). امام فرمود: من از زراره برائت نجسته‌ام؛ بلکه افرادی نزد من می‏آیند و مسائلی از او ذکر و روایت می‏کنند و اگر ساکت باشم، مرا الزام به جواب دادن می‏کنند. پس می‏گویم که من از این قول برائت می‏جویم.