۴ - ۲. جریان سازی علیه زراره «تاثیر جریان‌‌فکری متقابل در جرح زراره»
احتمال دیگری که در حل تعارض روایات جرح و تعدیل کمتر بدان توجه شده است و این پژوهش به دنبال تبیین آن است، این است که گروهی از شیعیان در صدد جریان‌سازی علیه یا له برخی دیگر بودهاند. پژوهش در متن روایات، بیان‌گر آن است که در هر سه روایت _ که زرارة بن اعین مورد لعن قرار گرفته است _ موضوع روایات مربوط به بحث استطاعت است و قول وی به استطاعت قبل از فعل، یکی از مهم‌ترین عوامل تمایز فکری جریان زراره، از دیگر جریان‌های امامی بود که موجب آن شد در محافل امامی و غیر امامی به صورت وسیع هدف جریان‌سازی قرار گیرد. بدیهی است تبیین معنای استطاعت و دیدگاههای مختلف در این باره کمک شایان توجهی در فهم مسأله مینماید که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
1 - 4 - 2. استطاعت و جریان‌های کلامی امامیه
استطاعت در لغت به معنای توانایی۱ و قدرت انجام دادن کار از سوی انسان است.۲ برخی آن را اخص از قدرت میدانند.۳ و در اصطلاح کلامی، استطاعت به معنای حالتی‌است که‌انسان‌را بر انجام‌فعل‌قادر میسازد.۴
آغاز طرح‌مباحثی‌چون‌استطاعت در سده دوم هجری قمری است. این زمان در تاریخ‌اندیشه كلامی، دوره تدوین‌آغازین‌دانش‌كلام‌بوده‌و پایه‌گذاری‌مكاتب‌ماندگار و مهم‌كلامی در این‌دوره‌صورت‌پذیرفته است. امامیه نیز در برابر این جریان بی‌طرف نبوده و موضع خود را به راهنمایی ائمه علیهم السلام مشخص کردند. در عصر امام صادق علیه السلام بحث در باره استطاعت، هم‌ردیف با بحث در باره توحید و امامت از مهم‌ترین مباحث کلامی عصر به شمار میآمد.۵ روایات موجود نیز حاکی از آن است که این مباحث حتی تا زمان امام رضا علیه السلام چالش‌برانگیز بوده است.۶
از زراره نیز در این‌باره موضع کلامی خاصی مطرح شده است.۷ از وی کتابی با عنوان
1.. الصحاح، ج، ص۱۲۵۵.
2.. النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ج، ص۱۴۲.
3.. مفردات ألفاظ القرآن، ص۵۳۰.
4.. رسائل الشریف المرتضی، ج، ص۲۶۴.
5.. ر.ک:رجال الکشی، ص۵۵۵ - ۵۵۶.
6.. ر.ک: الكافی، ج۱، ص۱۶۰.
7.. ر.ک: مقالات الاسلامیین، ص۱۱ - ۱۲.
