طرفدارانی داشته است. «عبد الله بن جعفر حمیری» شیخ قمیین، کتاب «التوحید و الإستطاعة و الأفاعیل و البداء» را به رشته تحریر در آورده است.۱ در حوزه ری نیز «محمد بن جعفر اسدی» صاحب کتابی در این موضوع بوده است که شیخ طوسی از این کتاب با عنوان «الرد علی أهل الاستطاعة» یاد میکند؛۲ اما نجاشی عنوان کتاب وی را «الجبر و الاستطاعة» میداند۳ که شاید ناظر به یک کتاب باشد. بررسی محتوایی روایاتی که از طریق وی در باره استطاعت بیان‌شده،۴ حاکی از آن است که ردی بر جبریان بوده است.
نجاشی برای «محمد‌بن ابی‌عمیر» كتابی با عنوان «الإستطاعة و الأفاعل و الرد علی أهل القدر و الجبر» گزارش میکند.۵ همان‌گونه که از عنوان کتاب برمیآید، این کتاب ردی بر دیدگاه اشاعره و معتزله بوده است. «علی بن عبد الله ابو الحسن عطار قمی» نیز کتاب «الاستطاعة علی مذاهب أهل العدل» را به رشته تحریر درآورده است.۶
2 - 4 - 2. تقابل جریان فکری زرارة بن اعین و جریان هشام بن حکم
از میان فرق چهارگانه‌ای که در باره موضوع استطاعت معرفی شد، تقابل دو مکتب «زرارة بن اعین» _ که هم‌فکر هشام بن سالم بوده _ با «هشام بن حکم» به خوبی نمایان است. در ادامه به تبیین بیشتر این دو جریان فکری خواهیم پرداخت.۷
زراره بر این باور بود که استطاعت، تندرستی و سلامتی جسم شخص است. در نظر وی، مستطیع کسی است که بیمار نباشد. کسانی چون «هشام بن سالم جوالیقی»، «برید بن معاویه عجلی»، «عبید بن زرارة»، «محمد بن حكیم»، «عبدالله بن بكیر»، «حمید بن رباح» و «مؤمن طاق» نیز قایل به چنین نظری بودند.۸
زراره، در تفسیر استطاعت برای حج معتقد بود، فرد دارای توانایی جسمی، حتی اگر حج نرود و عمل حج را انجام ندهد، مستطیع بوده است.۹
1.. رجال النجاشی، ص۲۱۹.
2.. رجال الطوسی، ص۴۲۵.
3.. رجال النجاشی، ص۳۷۳.
4.. ر.ک: الکافی، ج۱، ص۷۹.
5.. رجال النجاشی، ص۳۲۷.
6.. همان، ص۲۵۴.
7.. به نظر میرسد اختلاف میان این دو جریان فکری فقط در موضوع استطاعت نبوده است، کتاب «مابین هشام بن حکم و هشام بن سالم فی الأرواح و القیاس و المحدثین المختلفین و الجنه و النار» از عبد الله بن جعفر حمیری حاکی از آن است که اختلاف در موضوعات مختلف دیگری هم بوده است.
8.. مقالات الاسلامیین، ج۱، ص۱۱ - ۱۲.
9.. همان.
