از معتزله «بشر بن معتمر»، «ثمامه بن اشرس» و «غیلان» نیز بر این عقیده بودند.۱ از اینرو است که زراره به مسلک قدری متهم شده است؛ چراکه وی، همانند معتزله، استطاعت را قبل از فعل مید انست.۲ زراره معتقد بود که خداوند استطاعت را پیش از عمل خلق میکند، نه ضمن آن.۳
مؤید این مطلب، روایتی است که در آن آمده اهل قدر بر این باور بودند که صحت جسمانی شرط استطاعت حج است و استطاعت قبل از فعل است _ همان گونه که به زراره نسبت میدهند _ ولی امام جعفر صادق علیه السلام استطاعت را به داشتن زاد و توشه و نیز اذن خداوند معنا فرمود و معنای استطاعت قدریها را نفی نمودهاند:
۰.عَنِ السَّكُونِی، عَنْ أَبِی عبدالله علیه السلام قَالَ: سَأَلَهُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْقَدَرِ، فَقَالَ: یا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ _ عَزَّ وَ جَلَّ _: «وَ للهِ عَلَی الناسِ حِجُّ الْبَیتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیهِ سَبِیلًا»؟ أَ لَیسَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لَهُمُ الِاسْتِطَاعَةَ؟ فَقَالَ: وَیحَكَ إِنَّمَا یعْنِی بِالاسْتِطَاعَةِ الزَّادَ وَ الرَّاحِلَةَ لَیسَ اسْتِطَاعَةَ الْبَدَنِ، فَقَالَ الرَّجُلُ: أَ فَلَیسَ إِذَا كَانَ الزَّادُ وَ الرَّاحِلَةُ فَهُوَ مُسْتَطِیعٌ لِلْحَجِّ؟ فَقَالَ: وَیحَكَ! لَیسَ كَمَا تَظُنُّ قَدْ تَرَی الرَّجُلَ عِنْدَهُ الْمَالُ الْكَثِیرُ أَكْثَرَ مِنَ الزَّادِ وَ الرَّاحِلَةِ فَهُوَ لَا یحُجُّ حَتَّی یأْذَنَ اللَّهُ تَعَالَی فِی ذَلِكَ؛ ۴
۰.سکونی از امام صادق علیه السلام روایت کرده است: مردی قدری از امام علیه السلام پرسید: ای پسر رسولخدا، نظرت در باره سخن خداوند متعال که میفرماید: «و برای خدا بر مردم است كه آهنگ خانه (او) كنند، آنها كه توانایی رفتن به سوی آن دارند» چیست؟ آیا خداوند برای مردم استطاعت قرار نداده است؟ امام علیه السلام فرمود:وای بر تو! استطاعت به معنای زاد و توشه است و استطاعت بدنی مورد نظر نیست. مرد دو باره پرسید: پس هرگاه زاد و توشه داشت، یعنی مستطیع است؟ (وی میخواست این نتیجه را بگیرد که استطاعت قبل از فعل است). امام پاسخ داد: خیر، نه آن گونه که تو میاندیشی، گاه میبینی که فردی مال زیادی دارد و حج نمیگذارد، مگر این که خداوند به وی اذن دهد.
نظر زراره در اینباره چالش برانگیز بود و مخالفت اصحاب امامیه را برانگیخت. تقابل
1.. همان.
2.. ر.ک: شرح الاصول الخمسة، ص۲۱۷.
3.. ر.ک: رجال الکشی، ج۱، ص۳۶۶.
4.. الکافی، ج، ص۲۶۸.