شاخصه‌های جامعه دینی با توجه به خطبه‏های جمعه و عیدین پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم

ندا ملکی فاراب^۱

مجید معارف^۲

چکیده

این پژوهش به مطالعه خطبه‏های جمعه و عیدین پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم می‏‏پردازد. در یک نگرش کلی، با جمع‏آوری خطبه‏های جمعه و عیدین به جا مانده رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از جوامع حدیثی شیعه و اهل‏سنت به مواردی چون گزارش اجمالی از خطبه‏ها، فهرست کل نمایه‏های خطبه‏ها بدون حذف مکررات و فهرست کل نمایه‏های خطبه‏ها با حذف مکررات اشاره شده است. سپس در قالب تحلیل موضوعات خطبه‏ها مسائلی از قبیل تعیین مؤلفه‏های مهم خطبه‏ها، میزان تکرار مؤلفه‏های مهم، اولویت‌بندی ارزش‏های دینی، شاخصه‏های جامعه دینی از دیدگاه پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم، حجم و مدت زمان ایراد خطبه‏ها و تحلیل مناسبتی آنها مورد بررسی قرار گرفته است. از آن‌جا که مؤلفه‏‌های اخلاقی بیشترین میزان تکرار را در میان سایر مؤلفه‏‌ها به خود اختصاص داه است، لذا اخلاق‌مداری به عنوان مهم‌ترین شاخصه جامعه دینی از دیدگاه نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم معرفی گردیده است.

کلیدواژه‏ها‏‏: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم، خطبه‌های جمعه، خطبه‌های عیدین، تحلیل مضمونی.

مقدمه

از آن‌جا که یکی از اسلوب‏های رایجِ بیان میان اعراب در عصر جاهلی روش خطابه بوده است، لذا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نیز در مقام خطاب، موعظه و هدایت مردم و تبلیغ دین الهی و القای مقاصد خویش از این روش بهره برده و از این رو، بخشی از میراث حدیثی شیعه و