و معانی‌ای که انسان در ذهن دارد، نوعی ارتباط وجود دارد. از این رو، «لفظ و معنا» مقوله‌ای است که از دیرباز مورد توجّه بسیاری از دانشمندان و پژوهش‌گران بوده است.

دلالت ارائه معنا، از طریق واژه‌ها آغاز می‌شود. کلمات، مواد اوّلیه‌ای هستند که بر اساس نظام‌های مختلفی ساماندهی شده تا معنای مشخّصی ارائه شود. پس معنا تا وقتی که گوینده آنها را در ساختارهای منظّم و سامان یافته‌ای به نام «واژه» و «جمله» قرار می‌دهد، در ذهن و درون آدمی باقی است تا اندیشه‌اش از سینه و درونش به عقول دیگران منتقل شود. به این ساختار‌ها، در اصطلاح، سیاق «Context» گفته می‌شود.^۱ بنا بر این، معانی به وسیله «کلام»، انتقال داده می‌شوند، اما کشف این معانی به وسیله سیاق رخ می‌دهد. از این رو، هر جا «کلام»ی باشد، «سیاق»ی نیز هست. به همین دلیل، «سیاق» در همه علوم، از جمله علوم قرآن و حدیث، کاربرد دارد.

1 - 1. اهمّیّت موضوع

با توجّه به اهمّیّت حدیث نزد مسلمانان، قرن‌های متمادی است که آنان به دنبال فهم صحیح آن بوده و در این راه از ابزارها و تکنیک‌های مختلفی استفاده کرده‌اند که یکی از آنها، توجه به «سیاق» است؛ زیرا «سیاق» با «سخن و قول» پیوندی وثیق داشته و در کشف مراد آن نقشی مؤثر، بلکه گاهی قطعی دارد و «حدیث» نیز «سخن و قولِ حاکی از قول، فعل و تقریر معصوم علیه السلام» است.^۲ نقش مؤثر سیاق در کشف معنا، به جهت فوایدی معناشناسانه بر آن مترتب است؛ از جمله مهم‌ترین آنها: 1. تعیین دلالت صیغه، 2. تعیین دلالات الفاظ، 3. دفع توهم حصر، 4. تعیین محتملات، 5. افاده تخصیص و غیره.^۳

حدیث‌شناسان نیز _ هم‌چنان که خواهد آمد _ در زمینه‌های ذیل از سیاق بهره برده‌اند: 1. کشف معنا، 2. شناخت انواع علل و موانع فهم حدیث (حذف، زیادت، تصحیف، تحریف و انواع دیگر جعل و ضعف حدیث)، 3. حذف و از بین بردن موانع، 4. اصلاح و تنقیح احادیث آسیب دیده.

و هم‌چنان که ملاحظه می‌شود، توجه به سیاق در فهم معنای حدیث، از اهمیتی بسزایی برخوردار است.