سیاق لغوی؛ مفهوم و کارکرد آن در فهم حدیث - صفحه 9

هنگام خنک بودن هوا (هنگام عصر) است.

3. امام صادق علیه السلام می‌فرماید:

۰.انّ قوماً منَ النّاسِ قَلّت مداراتهم لِلنَّاس، فاُنِفُوا من قریشٍ، و ایم الله! ما کان باحسابهم بأسٌ، و إن قوماً من غیر قریشٍ حسنت مداراتهم، فاُلحقوا بالبیت الرفیع؛۱

۰.گروهی از مردم، با مردم، کمتر مدارا کردند، پس از قریش طرد شدند. و به خدا قسم! که از نظر حَسَب، نقصی نداشتند و گروهی دیگر، با این که از قریش نبودند، امّا چون خوب مدارا کردند و به خاندان والایی ملحق شدند.

علامه مجلسی در مرآة العقول «انفوا» را از باب افعال و به معنای «انتفاء (طرد)»، یا از ثلاثی مجرد «أنف» و مجهول، به معنای بر دماغ او زدن و بیرون کردن یا از «الانفة» به معنای خودداری گرفته است و استاد غفّاری، مصحّح کتاب، آن را به قرینه «الحقوا» مجهول و از باب افعال دانسته است.۲

3 - 1 - 2. کشف معنا بر اساس سیاق معجمی

یعنی توجه به مفردات حدیث از حیث معنای معجمی است؛ مانند:

1. از پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله نقل شده است:

۰.أنَّهُ صلی الله علیه و اله قَالَ: لا یَحِّل أن یُجنِبَ فی هذا المسجدِ، إلّا أنا و علی و الحسن و الحسین، وَ مَن کانَ مِن أهلِی، فَإنَّهُ مِنّی؛۳

۰.در این مسجد (مسجد النبی) کسی جز من، علی، حسن و حسین نمی‌تواند در حال جنابت رفت و آمد کند و هر کس که از اهل بیتم باشد، همانا از من خواهد بود.

گفته‌ شده که مراد از جنب بودن در حدیث، داخل و خارج شدن و رفت و آمد به مسجد و مراد از مسجد نیز تنها مسجد النبی صلی الله علیه و اله است و نه هر مسجدی و بدین گونه، حتماً باید این حدیث، توجیه گردد و حدیث «سدالابواب» نیز آن را تأیید و آیه «تطهیر» هم، استثنا نمودن علی علیه السلام را امضا می‌نماید.۴ در این‌جا، با توجه به این که کلمه «تجنب» از لحاظ معنای معجمی بررسی شده است، در این سیاق قرار می‌گیرد.

1.. الکافی، ج۲، ص۱۱۷؛ الخصال، ج۱، ص۱۷.

2.. روش فهم حدیث، ص۷۵.

3.. من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۵۵۷؛ الامالی (صدوق)، ص۳۳۴؛ تهذیب الاحکام، ج۶، ص۱۵.

4.. دراسات فی علم الدرایة، ص۱۱؛ نهایة الدرایة فی شرح الوجیزة، ج۸۰، ص۲۵۱.

صفحه از 24