اسلام در زمینه نحوه ارتباط مفاهیم روان‌شناختی، فهم ما را در تعیین نقش یک مفهومِ معین ارتقا داده و فعالیت پژوهش‌گران را جهت طراحی مداخله‌های تغییر دهنده تسهیل خواهد نمود.

از آن‌چه تا به این‌جا در زمینه تبیین روان‌شناختی امل، نگاه روی‌کردی عقل، و منظر اجتنابی جهل گذشت و با افزودن تحلیل مربوط به تبدیل‌پذیری منظر اجتنابی به روی‌کردی، می‌توان به یک مدل فرضی دست یافت که به‌نظر می‌رسد تبیین کننده نحوه عمل‌کرد این سازه در روان آدمی است.

ویژگی‌های مدل عمل‌کرد روانی امل

مدل پیشنهادی عمل‌کرد امل بر اساس یافته‌های دینی، دارای ویژگی‌هایی است که به اختصار به آنها اشاره می‌گردد:

الف. قطعیت: این مدل، اصل وجود رغبت‌های آینده محور را در روان آدمی مسلّم می‌داند.^۱

ب. دوگانگی: این مدل، نگاه دوگانه‌نگر به عمل‌کرد امل در روان انسان دارد (روی‌کردی _ اجتنابی).

ج. مهارگری: مدل مذکور، عمل‌کرد امل را با مهار و عدم مهار شناختی و عاطفی افراد مرتبط می‌داند (رابطه عقل و جهل با امل).

د. تبدیل: عمل‌کرد امل در جنبه روی‌کردی می‌تواند به جنبه اجتنابی تبدیل شده و به آن فروکاهش یابد (اثر تخریبی امل در قوه شناختی _ بازدارنده افراد).

توضیح اجمالی مدل

بر اساس مدل پیشنهادی عمل‌کرد سازه امل، ابتدا یک میل خوشایند نسبت به آینده که خاستگاه یا هسته اصلی «أمل» محسوب می‌شود، در روان آدمی فعال می‌گردد. سیستم روانی افراد بر اساس مباحث پیشین، مجهز به دو خرده سیستم روی‌کردی (در صورت فعال بودن عقل) و خرده سیستم اجتنابی (در صورت فعال بودن جهل) است. بسته به این که در روان آدمی کدام خرده سیستم فعال باشد، خروجی آن متفاوت خواهد بود. این روند در قالب سه متغیر تبیینی به اجمال توضیح داده می‌شود:

1. بسط امل: در سیستم روی‌کردی، قوه «عقل» فعال بوده و بر اساس تحلیل‌های