پندار در باره آینده، گاه به قدری شدید می‌شود که افراد هویت و شخصیت خود را بر اساس آن بنا می‌کنند.^۱ نوجوانان در روند هویت‌یابی ممکن است الگوهایی را انتخاب کنند که مشتمل بر ویژگی‌هایی است که آنها هم اکنون از آن برخوردار نبوده، ولی آرزوی آن را دارند. این نوع هویت‌یابی به «هویت‌یابی آرزومند»^۲ معروف است. این نوع هویت‌یابی یک نگاه «چی می‌شد اگر!»^۳ را فراهم می‌سازد و چنین نگاهی یک پیش‌بینی کننده قوی برای رفتار آینده به‌خصوص در نوجوانان است. پسران نوجوان آرزو می‌کنند شبیه قهرمانان ستبرتن باشند. پسرانی که به ‌صورت آرزومندانه با قهرمانان تلویزیونی یا بازی‌های رایانه‌ای هم‌سان می‌شوند، ممکن است با احتمال بیشتری دست به تقلید با آنها زده و رفتارهای مشابهی را انجام دهند.^۴

با این حال، آن مقدار که محقق تتبّع نموده، بیشترِ مطالعات انجام شده در زمینه آرزوها، مربوط به رابطه یا نقش این متغیر با دیگر متغیرهای روان‌شناختی هم‌چون هویت و شخصیت بوده است و تبیین‌های اندکی در تحلیل ماهیت «آرزو» در این مطالعات انجام گرفته است؛ امّا «أمل» واژه نام آشنا در مفاهیم اسلامی است که بر واقعیت روانی یاد شده پرداخته است.

در منطق اسلامی، انسان‌ها به‌واسطه قدرت خیالشان سیر در زمان را تجربه می‌کنند و گاه بر اساس آن، تصمیم‌های مهم زندگی را رقم می‌زنند؛ امّا در این میان، دین مبین اسلام همواره مراقب وجه سلامت‌گونه و کمال‌گرایانه آدمی است و از این رو، در طی آموزه‌هایی به چند و چون این موضوع پرداخته که با تبیین آن می‌توان دریافت که چگونه افراد باید از این موهبت استفاده نمایند تا نه تنها دچار خسران نشده؛ که به رشد و بالندگی‌های روانی و معنوی دست یابند.

هدف محقق در این مقاله، ارائه مدل نظری عمل‌کرد سازه «أمل» در سیستم روانی افراد بر اساس منابع اسلامی است. محقق با شیوه توصیفی_ تحلیلی به تبیین آموزه‌های اسلامی در زمینه مذکور پرداخته است.

تبیین مفهومی امل

در این قسمت، ابتدا مفهوم امل از لحاظ لغوی بررسی شده، بعد به مفهوم شناسی