خیال مهار نایافته: تبیین مدل نظری عمل‌کرد «أمل» بر اساس منابع اسلامی - صفحه 142

از توصیف وجود کشش‌های ظاهری در دنیا، گرایش (أمل) به آن را موجب فریب خوردن می‌دانند:

۰.یَا أَیُّهَا النَّاسُ! إِنَّ الدُّنْیَا حُلْوَةٌ خَضِرَةٌ تَفْتِنُ النَّاسَ بِالشَّهَوَاتِ وَ تُزَیِّنُ لَهُمْ بِعَاجِلِهَا وَ ایْمُ اللَّهِ إِنَّهَا لَتَغُرُّ مَنْ املهَا.۱

از سوی دیگر، یکی از توصیف کننده‌های «زهد»، «قصر الأمل» است:

۰.الزُّهْدُ فِی الدُّنْیَا قَصْرُ امل.۲

و در عین حال، در تفسیر زهد به موضوع دلبستگی اشاره شده است:

۰.قُلْتُ: یَا جَبْرَئِیلُ! فَمَا تَفْسِیرُ الزُّهْدِ؟ قَالَ: الزَّاهِدُ یُحِبُّ مَنْ یُحِبُّ خَالِقُهُ.۳

شاهد این برداشت، روایت منقول از حضرت علی علیه السلام است که به وجود رابطه بین رغبت و طول امل و بین زهد و قصر امل اشاره شده است:

۰.وَ مَنْ یَرْغَبْ فِی الدُّنْیَا فَطَالَ فِیهَا املهُ‏ أَعْمی اللَّهُ قَلْبَهُ عَلی قَدْرِ رَغْبَتِهِ فِیهَا، وَ مَنْ زَهِدَ فِیهَا فَقَصَّرَ فِیهَا املهُ‏ أَعْطَاهُ اللَّهُ عِلْماً بِغَیْرِ تَعَلُّمٍ.۴

با توجه به این روایت، به نظر می‌رسد در مفهوم زهد، نوعی بی‌رغبتی اشراب شده است و وقتی روایت می‌فرماید:

۰.الزُّهْدُ فِی الدُّنْیَا قَصْرُ امل.

کوتاهی امل ملازم با کوتاه کردن رغبت‌ها خواهد بود. بنا بر این، امل را باید از جمله مؤلفه‌های هیجانی _ انگیزشی تلقی نمود که البته بر ابعاد شناختی و رفتاری افراد نیز اثر می‌گذارد.

ب. در مفهوم امل، زمان آینده گنجانده شده است. در نامه حضرت علی علیه السلام رابطه زمان آینده و أمانی به ‌خوبی نشان داده شده است:

۰.وَ لَا تَقُلْ غَداً أَوْ بَعْدَ غَدٍ فَإِنَّمَا هَلَکَ مَنْ کَانَ قَبْلَکَ بِإِقَامَتِهِمْ عَلی الْأَمَانِیِ‏.۵

و در روایت دیگر از آن حضرت به خاصیت آینده‌پذیری «أمل» اشاره شده است:

1.. الکافی، ج۸، ص۲۳۱.

2.. معانی الأخبار، ص۲۵۱.

3.. همان، ص۲۶۰.

4.. تحف العقول، ص۳۵.

5.. الکافی، ج۲، ص۱۲۸.

صفحه از 157