این‌جا سخن از «خصلت» است که اشاره به یک صفت پایدار دارد.
در جمع‌بندی روایات مذکور می‌توان نتیجه گرفت که مؤلفه‌های اصلی امل، بر اساس روایات، عبارت‌اند از: «گرایش و رغبت»، «احساس خوشایند»، «زمان آینده» و «عدم تلاش برای دست‌یابی» که تداوم این رغبت، شرایط شکل‌گیری یک خصلت روانی را برای فرد فراهم می‌سازد. در ادامه، به تبیین روان شناختی مفهوم مذکور می‌پردازیم.
تبیین روان شناختی امل
مسأله موجود در آموزه امل چیست؟ در تبیین روان شناختی این آموزه، باید نیاز یا دغدغه طرح این آموزه مشخص شود. ویژگی‌های آدمی در این زمینه روشن شده و قوانین حاکم بر هستی در رابطه با این موضوع نمایان گردد و در نهایت، کارکردهای این آموزه مشخص شود. موارد مذکور را می‌توان مراحل تبیین«چرایی» یک آموزه دینی به شمار آورد.
همان گونه که در مفهوم‌شناسی لغوی، قرآنی و روایی مشخص شد، امل ابتداءً یک ماهیت خنثی داشته که ملاک و معیارهای مختلف، آن را به دو منظر روی‌کردی (نیکو) و اجتنابی (نکوهیده) تقسیم خواهد نمود. از این رو، می‌توان بررسی چرایی آموزه امل را در قالب دو روی‌کرد مذکور مورد بررسی قرار داد.
1. منظر اجتنابی و روی‌کردی به امل
در روایات اسلامی، هم‌چون آیات قرآن کریم، وقتی سخن از «أمل» به میان می‌آید، از یک سو از منظری نکوهیده ویژگی‌هایی چون نفوذ شیطان،۱ دنیایی بودن۲ و جاهلانه بودن۳ به‌آن نسبت داده می‌شود و از سوی دیگر، با نگاهی نیکو این مفهوم در نجوای بین عبد (انسان) و معبود (خداوند) رُخ می‌نمایاند.۴
نیکو یا نکوهیده بودن این میل بستگی به دو عاملی دارد که هر یک لازم ولی به تنهایی
1.. «وَ لَأُضِلَّنَّهُمْ وَ لَأُمَنِّیَنَّهُمْ وَ لَآمُرَنَّهُمْ فَلَیُبَتِّکُنَّ آذانَ الْأَنْعامِ وَ لَآمُرَنَّهُمْ فَلَیُغَیِّرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ وَ مَنْ یَتَّخِذِ الشَّیْطانَ وَلِیًّا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْراناً مُبیناً یَعِدُهُمْ وَ یُمَنِّیهِمْ وَ ما یَعِدُهُمُ الشَّیْطانُ إِلاَّ غُرُورا» (سوره نساء، آیه ۱۱۹ و ۱۲۰؛ ر.ک: سوره حج، آیه ۵۲).
2.. قَالَ: إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام ... یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ الدُّنْیَا حُلْوَةٌ خَضِرَةٌ...وَ ایْمُ اللَّهِ إِنَّهَا لَتَغُرُّ مَنْ أَمَّلَهَا وَ تُخْلِفُ مَنْ رَجَاهَا(الکافی، ج۸، ص۲۳۱).
3.. قَالَ علی علیه السلام : إِنَّ قُلُوبَ الْجُهَّالِ تَسْتَفِزُّهَا الْأَطْمَاعُ وَ تَرْتَهِنُهَا الْمُنَی وَ تَسْتَعْلِقُهَا الْخَدَائِعُ (همان، ج۱، ص۲۳).
4.. عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا تَوَجَّهْتَ إِلَی مِنًی فَقُلِ اللَّهُمَّ إِیَّاکَ أَرْجُو وَ إِیَّاکَ أَدْعُو فَبَلِّغْنِی أَمَلِی وَ أَصْلِحْ لِی عَمَلِی (همان، ج۴، ص۴۶۰).
