در روایت دیگرِ آن حضرت، به حقیقت امل این‌گونه اشاره شده است:
۰.وَ لَولَا الْأَمَلُ عَلِمَ الْإِنْسَانُ حَسَبَ مَا هُوَ فِیهِ؛
۰.اگر آرزو نبود، آدمی حقیقت آن‌چه را در او است، می‌فهمید.۱
عقل: ملاک روی‌کردی در امل
همان‌طور که اشاره شد، وجود رغبت و گرایش نسبت به برخورداری از امور خوشایند در آینده، یک واقعیت روانی همه انسان‌ها است و این میل واقعی را نمی‌توان انکار یا سرکوب نمود. نگاه اسلامی در این زمینه نه انکار و سرکوب، بلکه «مدیریت»، «جهت‌دهی»، و یا «تعدیل» این میل است و این مهم با نیرویی به نام «عقل» ممکن خواهد بود. بنا بر این، عقل را باید ملاک نگاه روی‌کردی به امل دانست.
بر اساس منابع اسلامی، رغبت‌ها و گرایش‌های فرد عاقل در مسیر اُخروی بوده،۲ این حقیقت را درک می‌کند که دست‌یابی به امر خوشایند در آینده چه دنیوی باشد و چه اخروی، نیازمند تلاش و کوشش است۳ و البته خواسته‌های دنیویِ او هم بر اساس علم و حکمت است.۴ واقعیت هستی نیز این است که آرزوهایی که بر پایه عقل به عنوان «قوه شناختی _ بازدارنده»۵ شکل گرفته باشند، به دلیل ویژگی‌های متعالی عقل، به افراط کشانده نشده یا مبتلا به امور پست دنیوی نشده، در نتیجه مورد مذمّت آموزه‌های دینی قرار نمی‌گیرند.
بنا بر این، باید امل را در سیستم روانی افراد عاقل، به عنوان یک «خیال مهار یافته» تلقی نمود که امیال و گرایش‌های لذت بخشِ فرد در مسیر معینی نظم داده می‌شوند. این مسیر معین، همان کمال الهی است که از جانب خدای متعال برای انسان‌ها رقم خورده است و علامتِ در مسیر متعالی بودنِ امل انسان این است که موضوعِ مورد آرزوی او، مورد رضایت الهی باشد.
امام صادق علیه السلام در روایتی فرمود:
1.. الکافی، ج۲، ص۳۹۳.
2.. إِنَّ الْعُقَلَاءَ زَهِدُوا فِی الدُّنْیَا وَ رَغِبُوا فِی الْآخِرَة (همان، ج۱، ص۱۸).
3.. إِنَّ الْعَاقِلَ نَظَرَ إِلی الدُّنْیَا وَ إِلَی أَهْلِهَا فَعَلِمَ أَنَّهَا لَا تُنَالُ إِلَّا بِالْمَشَقَّةِ وَ نَظَرَ إِلَی الْآخِرَةِ فَعَلِمَ أَنَّهَا لَا تُنَالُ إِلَّا بِالْمَشَقَّةِ (همان، ج۱، ص۱۷).
4.. إِنَّ الْعَاقِلَ رَضِیَ بِالدُّونِ مِنَ الدُّنْیَا مَعَ الْحِکْمَةِ وَ لَمْ یَرْضَ بِالدُّونِ مِنَ الْحِکْمَةِ مَعَ الدُّنْیَا (همان، ج۱، ص۱۸).
5.. تبیین پذیرفته شده از مفهوم عقل در منابع اسلامی (ر.ک: اخلاق پژوهی حدیثی؛ «ساخت مقیاس خودمهارگری بر اساس منابع اسلامی»).
