تعبیر از «علی التأویل» به «بالتأویل»، به نظر می‌رسد تبدیل علای مصاحبت به «بای مصاحبت» باشد.
معنای دیگر _ که از قوّت بیشتری برخوردار است _ این است که «جنگ برای» باشد. بیشتر کسانی که متعرض شرح و توضیح خبر شده‌اند، آن را به این معنا گرفته‌اند. مترجم دانشنامه امیرالمؤمنین، معنای «علی علیه السلام، پس از من برای تأویل قرآن میجنگد»۱ را برگزیده است. همو، در بخش دیگری تعبیر روشن‌تری دارد.۲
در همین ترجمه، برای برابر نهاد عبارت: «فقاتل علی التاویل»، «در راه تأویل (تفسیر) قرآن بجنگ»۳ آمده است. مترجم در توضیحش در پاورقی نوشته است:
۰.جنگهای پیامبر در برابر مشرکان و کفّار بود که اصلِ نزول وحی به ایشان را باور نداشتند و برای جلوگیری از اعتقاد مردم به نبوّت آن حضرت و نزول وحی بر وی، تلاش میکردند؛ در حالی که مخالفان علی علیه السلام، اصل قرآن را باور داشتند، امّا تلاش میکردند آن را به گونهای تفسیر و تأویل کنند که در جهت منافع قومی یا شخصی آنان باشد و از اهداف توحیدی پیامبر صلی الله علیه و اله، دور گردد و روایت، به این موضوع اشاره دارد.۴
برداشت نویسنده نور ملکوت قرآن از متن یاد شده، جنگ امام علی برای حقّانیّت معنا و مفاد قرآن است.۵ وی در جای دیگری جهاد رسول خدا صلی الله علیه و اله و علی علیه السلام را با مشرکان برای پذیرش قرآن و برای پذیرش مقصود قرآن معرفی کرده است.۶ این برداشت، عمومی‌تر است و در نگاه نخست هم، چنین معنایی به ذهن می‌رسد و از آن به «تفسیر اصح» حدیث تعبیر شده است.۷
محمد بن طلحه (582- 652ق) هم همین برداشت را کرده و در تفسیر آن گفته است که علی با خوارج تأویل‌گرا جنگید؛ چرا که آنان آیه‌هایی از قرآن را که در باره کافران نازل شده بود و مخصوص آنان بود، از جایگاه دلالی خود خارج کرده و به مؤمنان تطبیق کردند و آنها را
1.. دانشنامۀ امیرالمؤمنین، ج۴، ص۳۹۵.
2.. همان، ج۴، ص۴۵۳؛ نیز ر.ک: ص۳۵۵ - ۳۵۹ و ۴۸۱؛ ج۶، ص۱۲۳.
3.. همان، ج۸، ص۲۳۷.
4.. همان.
5.. نور ملکوت قرآن، ج۳، ص۲۳۲.
6.. همان، ج۳، ص۳۹۲.
7.. إضاءات، ج۳، ص۱۵۴.
