کاربرد واژه «آیه» در روایات شیعه با توجه به صحیحه هشام بن سالم - صفحه 109

برای تخمین تعداد عبارات در کل قرآن کریم، میانگین تعداد جملات صفحات فوق محاسبه شده و در تعداد صفحات مصحف ضرب می‌شود و نتیجه بالغ بر 16576 می‌شود. ملاحظه می‌شود که این عدد، به رقم ذکر شده در روایت منقول از هشام بن سالم، یعنی هفده هزار، نزدیک است و فرضیه این بررسی را تأیید می‌کند که مراد از «آیه» در روایت مورد بحث، «عبارت و جمله» است و نه آیه کامل و مصطلح و نیازی به برگرداندن آن به وحی بیانی وجود ندارد.

نتیجه‌

1. آیه در لغت دارای معانی مختلفی همچون علامت، شاخصه، بنای مرتفع، عبرت، جماعت و معجزه است.

2. آیه در اصطلاح، بخشی‌ از سوره‌ و متشکل از حروف و کلماتی است‌ که از کلام قبل و بعد خود جدا بوده و‌ حد آن‌ به‌ توقیف‌ شناخته می‌شود.

3. این واژه در روایات، علاوه بر آیه کامل، کاربردهای مختلفی دارد؛ از جمله نشانه، عبارت قرآنی، مجموعه‌ای از آیات قرآن و معجزه. از این رو، مقصود از «آیه» در روایات تنها آن‌چه نیست که در عرف مرسوم است و جزء اصطلاح‌های علوم قرآنی است.

4. صحیحه هشام بن سالم تنها روایت شیعه است که در آن، عددی برای تعداد آیات قرآن ذکر شده است. البته این عدد با تعداد آیات قرآن بنا بر نقل‌های مشهور متفاوت است.

5. بررسی سندی روایت روشن می‌کند که حدیث به لحاظ سندی صحیح است.

6. کاربرد آیه در روایات و شمارش عبارات قرآنی نشان‌گر این است که آیه در صحیحه هشام بر «عبارت» دلالت دارد. این کاربرد، هم مجوز اطلاق آیه بر عبارت قرآنی است و هم مهر تأییدی بر صحیح بودن روایت مورد بحث با حفظ مفاد ظاهر؛ بدون نیاز به تأویل.

صفحه از 111