سبک‌شناسی دعای مکارم الاخلاق - صفحه 13

این دعا وارد شده که به علت کثرت استعمال، اسم علم برای جهان شده و معنای تفضیلی خود را از دست داده است.

در این دعای شریف، فقط دو اسم مفعول به کار رفته شده که هر دو از ثلاثی مزید ساخته شده‌اند: یکی آن جا که حضرت می‌فرماید:

۰.وَ مُسْتَعْمِلِ الرَّأْیِ الْمُخْتَرَعِ.۱

مخترع به معنای ساخته شده است، و دوم، آن جا است که دست به دعا برداشته، می‌گوید:

۰.[اللَّهُمَّ] أَنْتَ مُنْتَجَعِی إِنْ حُرِمْتُ.۲

منتجع، اسم مفعول و به معنای کسی است که امید فضل و رحمت از آن داریم.

هم‌چنین، اسم‌های مکانی که در کلام امام آمده، دو مورد است. امام زین العابدین علیه السلام در بندهای آغازین این دعا، تشبیهی را بیان می‌دارد که با آن، مقصود خود را بسیار زیبا بیان داشته‌، می‌فرماید:

۰.فَإِذَا كَانَ عُمُرِی مَرْتَعاً لِلشَّیْطَانِ فَاقْبِضْنِی إِلَیْكَ.۳

در این جا «مَرْتَع» اسم مکان است.

در بند دیگری می‌فرماید:

۰.ارْزُقْنِی فَوْزَ الْمَعَادِ، وَ سلَامَةَ الْمِرْصَاد.۴

«مِرْصَاد» مکانی است که در آن، جایی را زیر نظر می‌گیرند. این اسم مکان، از ریشه ثلاثی متعدی و بر وزن «مفعال» ساخته می‌شود.

لازم به ذکر است که «معاد»، در این جا، یا به معنای آخرت است که در این صورت، ظرف می‌شود و یا به معنای بازگشت که مصدر میمی است۵ و در هر دو صورت، اسم مکان نیست. همان گونه که مشاهده می‌شود، مشتقات در کنار اسم‌های ذات، سهم کمی را به خود اختصاص داده‌اند؛ چون اسم‌های ذاتی مانند «أنا و أنت» محور اصلی و رکن این دعا

1.. ترجمه و شرح صحیفه کامله سجادیه، ص۱۳۵.

2.. همان، ص۱۳۷.

3.. هر گاه عمرم چراگاه شیطان شود، بمیرانم؛ پیش از آن که دشمنی سخت تو بر من رو آورد (ترجمه و شرح صحیفه کامله سجادیه، ص۱۳۱).

4.. رستگاری در قیامت و رهایی از دوزخ را روزیم فرما (همان، ص۱۳۷).

5.. ریاض السالکین، ج۳، ص۳۹۱.

صفحه از 26