سبک‌شناسی دعای مکارم الاخلاق - صفحه 16

اسلوب ندایی جزء تفکیک ناپذیر هر دعایی است؛ چرا که گوینده در مقام سخن با خداوندگار خویش است. پس او را بلند مرتبه یافته، برای توجه آن بالادست به بنده حقیر فرودست، به دفعات او را مورد ندا قرا می‌دهد.

همه نداهای این دعا با واژه «اللهم» آمده، جز یک مورد که با «یا» قرین است. وجه تناسب آوایی این واژه با محتوای دعا در لایه آوایی شرح داده شد.

ضمیرها نقش مهمی را در صحیفه سجادیه ایفا می‌کنند؛ زیرا دارای دلالت‌های سبک‌شناسی متمایزی از لحاظ آوایی و معنایی هستند.

در این میان، دو ضمیر مخاطب و متکلم پرکاربردترین ضمیرها در این نیایش به شمار می‌آیند؛ به طوری که ضمیر متکلم، یک‌صد و چهل بار و ضمیر مخاطب، هفتاد و پنج بار در این دعا تکرار شده که تقریباً نیمی از ضمایرِ متکلم است و به این معنا است که سراسر این دعا بیان نیاز گوینده است؛ ضمن این که آوای این ضمیر با مفهوم نیایش تناسب زیادی دارد. ضمیر غایب _ که در قالب بیست و پنج مورد ضمیر متصل مذکر، هفده مورد ضمیر متصل مؤنث و دو مورد ضمیر منفصل غایب است _ در مجموع، چهل و چهار ضمیر غایب را شامل می‌شود.

نکته قابل ذکر در این مقطع این است که در زبان عربی همیشه مطابقت میان ضمیر و مرجع از جهت تذکیر و تأنیث وجود دارد، اما گاهی بنا بر یک اصل معنا شناسی این امر رعایت نمی شود و نوعی فرا هنجاری به شمار می‌آید؛ مانند آن جا که امام می‌فرماید:

۰.وَ لَا تُحْدِثْ لِی عِزّاً ظَاهِراً إِلّا أَحْدَثْتَ لِی ذِلّةً بَاطِنَةً عِنْدَ نَفْسِی بِقَدَرِهَا.۱

در این جا «عزًا» در حقیقت، به معنای «منزلت و درجه» است و مرجع ضمیر «ها» قرار گرفته است که گونه‌ای از هنجارگریزی زبانی است.۲

از اسلوب‌های مورد توجه در نحو، اسلوب حذف است که شامل حذف جمله، کلمه و حرف می‌شود. در بسیاری از جملات معطوف، فعل جمله قبل، حذف شده است؛ مانند: «أَبْدِلْنِی مِنْ بِغْضَةِ أَهْلِ الشَّنَآنِ الْمَحَبَّةَ، وَ مِنْ حَسَدِ أَهْلِ الْبَغْیِ الْمَوَدَّةَ»۳ که واژه «أَبْدِلْنِی» در

1.. صحیفة سجادیه، ص۱۳۴: بارالها،عزتی آشکار برایم به وجود نیاور، مگر آن که به همان اندازه مرا پیش نفسم خوار سازی.

2.. فرا هنجاری در صحیفة سجادیه، ص۱۵۷.

3.. صحیفة سجادیه، ص۱۳۴: در باره من تغییر ده دشمنی سخت دشمنان را به دوستی و رشک بردن سرکشان از حق را به محبت.

صفحه از 26