سبک و اسلوب این کتاب _ که مانند هر متن دیگری حاصل نگاه نویسنده آن بر جهان درون و بیرون است _ به شیوه خاصی از بیان تجلی مییابد. ما با بررسی هر اثر و عناصر سبکساز آن میتوانیم تصویری از صاحب اثر داشته باشیم و سبک و اسلوب خاص آن را از دیگران متمایز کنیم. عناصری مانند، موضوع سخن، اوضاع اجتماعی، عواطف و احساسات گوینده، مخاطب، و سیستم امکاناتی که هر زبان در اختیار فرد قرار میدهد، در ایجاد سبکهای متفاوت، مؤثر است.
در عصر جدید، دانشمندان و ادیبان بسیاری به سبکشناسی متون نظم و نثر مختلف پرداختهاند که متون دینی و در رأس آنها، قرآن کریم، از منزلت و اهمیت ویژهای در بین مسلمانان برخوردار است. بسیاری از محققان به سبکشناسی سور مختلف قرآن پرداختهاند؛ به طوری که پایاننامههای بسیاری در این زمینه نوشته شده، است. در این میان، میتوان به «دراسة أسلوبیة فِی سورة کهف» از مروان محمد سعید عبد الرحمن، «سورة الإسراء، دراسة نحویة دلالیة» از مجدی معزوز احمد حسین و «ظواهر أسلوبیة و فنیة فِی سورة النحل» از اسامه عبد المالک ابراهیم عثمان اشاره کرد.
در این نوشتار، بر آن شدیم تا به بررسی سبک و اسلوب «دعای مکارم الاخلاق» _ که بیستمین دعا از کتاب شریف صحیفه سجادیه است _ بپردازیم. بر این اساس، این دعا را در لایههای مختلف آوایی، صرفی، نحوی و معنایی، تحلیل و موشکافی میکنیم. امید داریم بتوانیم به گوشهای از معارف بلند آن دست یابیم.
لایه آوایی
اولین گام برای آشنایی با هر دعایی بررسی موسیقی و آواهای آن است؛ زیرا آهنگ و موسیقی جزء جدایی ناپذیر و اثرگذار در نیایش به شمار میآید. هنگام سخن گفتن از موسیقی، اولین چیزی که به ذهن انسان خطور میکند، وزن و قافیه است؛ ولی این، همه آن چه که مربوط به موسیقی میشود، نیست. موسیقیِ متن میتواند از هماهنگی بین آواها و صامتها و آهنگ واژهها، ایجاد شود. این نوع موسیقی _ که به موسیقی درونی متن شناخته میشود _ در نثر نیز وجود دارد. هر متنی قابلیت موسیقی بیرونی و درونی و موسیقی پنهان را دارد.
1. موسیقی بیرونی
هماهنگی آوایی که در بین عبارات دعا دیده میشود، در بیان رسالت دعا _ که همان