قرینه آشکاری وجود دارد که شهرت نظریه «ده صحابه منتخب» در اخبار اسلامی دیر هنگام توسعه یافته است. البته این توسعه، بعد‌ها بر نگاشته‌های «السنن» و «الطبقات» نزدیک به قرن نهم (سوم هجری) تأثیر گذار بوده است۱... زمانی که وقایع در قرن یازدهم (قرن پنجم هجری) شروع به تغییر و دگرگونی کرد، زمان آن بود که این موضوع در این آثار اهمیت فزاینده‌ای بیابد. کتابهای طبقات، به ویژه تراجم نگاران، شروع به معرفی شخصیت هر یک از ده نفر بشارت یافته در حدیث عشره کردند؛ با این توصیف که به این افراد وعده بهشت داده شده است. به طور آشکار، این دگرگونیِ سیر وقایع از زمانی رخ داد که نقل سعید بن زید از حدیث عشره نسبت به نقلهای دیگر این حدیث از اولویت برخوردار شد.
۰.از قرن دوازده به بعد، کتاب مستقلی به موضوع «فضائل عشره» یا «پاکدامنی ده تن» اختصاص یافت۲ و به عنوان یک موضوع مردم‌پسند در نگاشته‌های مذهبی متأخر اهل سنت باقی ماند.۳ دقیقاً از این زمان است که ریشههای جعل در توضیح اهمّیت این گروه و غنی سازی پایهها و زمینههای آنها در مکتوبات حدیثی ظهور پیدا می‌کند.۴
واقعیت، این است که نویسنده به دقت، ظهور تاریخی متأخر انگاره عشره مبشره را در میراث حدیثی، طبقات نگاری و تراجم نویسی اهل سنّت برجسته و نشان‌دار کرده است.
هم‌چنین، به عدم طرح آن در میراث متقدم و کهن اهل سنّت به عنوان حلقه مفقوده تاریخی این بحث توجه کرده و آن را قرینه‌ای بر عدم رواج این انگاره در گفتمان محدثان و عالمان کهن سنّی گرفته است.
در تأیید سخن وی باید افزود که اگر چنین فضیلتی نزد محدثان و عالمان کهن سنّی
1.. مقصود یازیگی این است که در کتب اصلی حدیثی اهل سنّت، پیش از صحیح مسلم و صحیح البخاری، این روایت نقل نشده است؛ یعنی تا نیمه اول قرن سوم هجری این روایت شناخته شده نیست و در این قرن، با نقل آن در برخی از جوامع روایی، اقبال به گزارش آن در کتب سنن و طبقات افزایش می‌یابد.
2.. ر.ک: خصائص العشرة الکرام البررة؛ طبری، الریاض النضرة فی مناقب العشرة؛ سیرة النبی و اصحابه العشرة؛ بوری، الجوهر فی نسب النبی و اصحابه العشرة.
3.. ر.ک: من فضائل العشرة المبشرین بالجنة؛ جزیل المنة فی سیرة المبشرین بالجنة.
4.. برای نمونه، محب الدین طبری در خبری نقل می‌کند که خداوند ارواح عشره را قبل از خلقت آنها جمع کرده است و به صورت یک پرنده روحانی انوار آنها را گسترانده است (الریاض النضرة فی مناقب العشرة، ج۱، ص۲۹).
