اعتبار مطلق خرد انسانی فاصله دارد. کسی که تقدم عقل و اخلاق را بر دین پذیرفت، دیگر نباید از محدودسازی عقل به وسیله دین سخن بگوید؛ چنان که در متون اسلامی نیز همواره از اعتبار مطلق عقل سخن به میان آمده است و در هیچ یک از دلایل حجیت عقل نمیتوان قید و محدودیتی در این باره سراغ گرفت.
ممکن است این گونه استدلال شود که عقل آدمی، خود، خطاپذیر بودنش را درک میکند، ولی دین را حقیقتی مصون از خطا مییابد. بنا بر این، عقل نیز مقدم بودن دین را میپذیرد و بر نقصان خود اعتراف دارد. این، در حالی است که چنین استدلالی از تناقضی درونی و نهفته رنج میبرد. اگر عقل آدمی خطاپذیر و غیر قابل اعتماد است، چه تضمینی وجود دارد که همین استدلال از این آسیب در امان باشد و چگونه میتوان اطمینان یافت که عقل در شناخت و پذیرش دین دچار خطا و لغزش نشده است؟
ما در موضوع اعتبار عقل میان دو گزینه همه یا هیچ قرار داریم؛ یعنی یا باید بپذیریم که عقل انسان منبعی معتبر و مطمئن برای شناخت حقایق است، یا اگر کوچکترین احتمال در محدودیت یا خطای آن را پذیرفتیم، در هیچ موقعیتی نمیتوانیم از درستی تشخیص این منبع به صورت صد در صد دفاع کنیم. معنای راه نیافتن محدودیت و خطا به عقل این است که در هر موضوع و زمینهای که با قضاوت و دخالت این نیروی شناخت مواجه شویم، ناچاریم سر تسلیم فرود آوریم و هرگز نمیتوانیم بگوییم که این موضوع در محدوده کارکرد عقل نیست یا شاید در این مورد خاص اشتباهی رخ داده باشد؛ همان گونه که در باره حجت ظاهری خداوند نیز همین جریان برقرار است؛ یعنی یا باید سخن انبیای الهی را در هر زمینهای به صورت مطلق بپذیریم و هیچ گونه خطا و لغزشی را در باره آنها محتمل ندانیم، یا اگر کوچکترین احتمال را در بروز خطا و سهو و نسیان در ابلاغ رسالتهای الهی روا دانستیم، آن گاه در هیچ موضوعی از انطباق یقینی سخن آنها با دستور خداوند اطمینان نداشته باشیم.
از همین رو، در مکتب عقلانی و خردمحور اسلام، با قاطعیت و به صورت مطلق از حجیت عقل سخن گفته میشود و هیچ گزاره و دلیل معتبری را نمیتوان یافت که حد و مرزی را برای اعتبار این نیروی ادراک بیان کرده یا از خطا و لغزش آن سخن گفته باشد. دقت در آیات فراوان قرآن کریم _ که همواره بدون هیچ قید و شرطی همگان را به تفکر و تعقل دعوت میکند -، احادیث کتاب عقل و جهل الکافی _ که در تمامی آنها به صورت مطلق بر اعتبار و واقعنمایی عقل تأکید شده است _ و مجموعههایی چون کتاب العقل و الجهل فی