نقش قرآن در کشف و اصلاح تصحیف در روایات - صفحه 98

یَا خَیْرَ مَنْ سُئِلَ وَ یَا أَجْوَدَ مَنْ أَعْطَی! حَوِّلْنَا مِمَّا تَكْرَهُ إِلَی مَا تُحِبُّ وَ تَرْضَی؛۱

۰.ای بهترین درخواست شونده و ای بخشنده‌ترین عطا‌کننده، ما را از آن چه نمی‌پسندی، به آن چه تو دوست داری و می‌پسندی تغییر ده.

اما در بحار الانوار به جای «مِمَّا تَكْرَهُ» آمده است: «مِمَّا نَكْرَهُ»؛۲ یعنی ما را از آن چه نمی‌پسندیم، به آن چه تو می‌پسندی تغییر ده. بنا بر این، با تغییر یک کلمه معنای عبارت تغییر نموده است. در این جا می‌توان با عرضه این دو معنا به قرآن نقل صحیح را شناخت. قرآن کریم می‌فرماید:

۰.«عَسی‏ أَنْ تَكْرَهُوا شَیْئاً وَ هُوَ خَیْرٌ لَكُمْ وَ عَسی‏ أَنْ تُحِبُّوا شَیْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُم»؛۳

۰.چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید، حال آن كه خیر شما در آن است. و یا چیزی را دوست داشته باشید، حال آن كه شر شما در آن است.

بر اساس این آیه، رضایت و کراهت بنده ملازمه‌ای با خیر و صلاح او ندارد. بنا بر این، دلیلی ندارد که در دعا تقاضای تغییر در آن مطرح شود. پس نقل اول صحیح است.

2. تطبیق الفاظ روایات با آیات قرآن

گاهی افزون بر تجلی معارف قرآنی، در قالب روایات، نمایشی از جلوه‌گری آیات الهی، در صورت روایات نیز پدیدار می‌شود. این نمایش صوری آیات در روایات «تأثیر پذیری آشکار» یا «گزاره‌ای» نام دارد که به سه صورت تصریح، تلمیح (اشاره) و اقتباس (تضمین) به چشم می‌آید.۴ در هر یک از این موارد می‌توان با معیار قرار دادن آیات الهی به اصلاح متون روایی پرداخت.

اول. تصریح

تصریحْ آن است که به صورت آشکار آیه‌ای از قرآن در روایت بیان شود و تصریح شود که این کلام خداوند در قرآن است؛۵ مانند این بند از زیارت امام حسین علیه السلام که از سوی امام صادق علیه السلام در الکافی نقل شده است:

1.. الدعوات، ص۱۶۱.

2.. بحار الأنوار، ج‏۷۷، ص۳۴۴.

3.. سوره بقره، آیه۲۱۶ .

4.. «اقتباس؛ گونه‌ای از تجلی قرآن در نیایش معصومان(»، ص۹۶.

5.. همان، ص۹۶.

صفحه از 109